kumana soo koobi karno nuqul iyo qormooyin kooban, balse Aayadii ugu horraysay ee Nabiga (NNKHA) lagu soo dejiyo waxay ahayd (IQRA) ‘Akhri’ halkaas oo aynu ka garan karno mihiimada akhrisku leeyahay. Waxa aynu wax ka taataaban doona faa’iidada uu akhrisku qofka u leeyahay waxaana wax la akhriyo ugu wanaagsan Kitaabka Quranka Kariimka ah oo ILLAAHAY (SWC) adoomihiisa ku soo dajiya, taasoo loo baahan yahayin qofka wal oo muslin ahi barto Akhrintiisa, fahanka macnihiisa.

Dadkana waxa ugu khayr badan qofka Quraanka barta, ku dhaqma, dadkana sii bara. Rasuulka (NNKHA) ayaa laga wariyay Xadiis waxanu yidhi; ‘Khayrukum mantacalama Quraana wacalamuhu’oo macnaheedu yahay ‘waxaa idinku khayr badan Qofka Quranka barta ee dadkana sii bara.’

Akhriska Quraanka Kariimka ah ayaa faa’iido badani ku jirtaa, ajar baana ku jira, Maskaxduna way ku qoydaa, deganaanshiyo iyo xasiloonina waa laga helayaa.

Sidoo kale, Quraanka waxa ku jiraa Sharciga uu Illaahay adoomihiisa ugu talagalay inay isku xukumaan waana nidaamka ugu wanagsan ee loo baahan yahay in lagu dhaqmo, waa Kitaab aan waxna laga beddeli Karin, waxna lagu dari Kari. Waxa ku dhammaystirma Quraanka nolosha kala duwan ee adduun iyo aakhirab.

Dhinaca kale, axaadiistaa Nabigeenii suubanaa (SCW) iyo taariikhdiisii akhrintooda ayaa muhiimad weyn u leh qofka bina’aadamka ah, waayo waxaad ka helaysaa dhaqankiisii suubanaa, Akhlaaqdiisii wanaagsanayd, dhaqankii wanaagsana ee ummada kula dhaqmi jiray iyo dadaalkiisii cibaadada. Sidaa awgeed, haddaad cilmiga maadiga ah heer kasta oo ugu saraysa ka gaadho oo anad diinta islaamka aanad waxba ka garanayn waxa aad ka dhigan tahay cunto bilaa milixa, kolkaa waxa loo bahan yahay inaad aqoon wacan u leedahay diintaada islaamka ama aad barataa. Markaasad noqonaysa qof dhinac walba ka dhisan, waxaaba laga yaabaa in wax lagaa waydiiyo diintaada islaamka waa inaad u sheegi kartaa.

Haddaba, sidaynu lawada socono akhrisku waa aasaaska nolosha, waayo halkaas oo aynu ka garan karno faa’iidada uu akhrisku u leeyahay nolosha binaa’aadamka. Waxa kale oo uu aasaas u yahay qofka, sababtoo ah waxa uu u yeelaya sawir amma muqaal qurxoon oo muujinaya heerka aqooneed ee uu taagan yahay.

Geesta kale, waxa kale ood kaga faa’iidaysan kartaa Cilmiga madiga ah ee ay ka mid yihiin barshada Caafimaadka, Cilmiga Bulshada, Culuumta badaha, iwm. Noocyada kala duwan ee cilmiga maadiga ah ee sharciga islamku ogal yahay ayaad kaga faa’iidaysanaysaa waxaas oo dhamina dedaal iyo akhris iyo baadhis ayay u baahan yihiin. Mihiimada koowaad ayay tahay inaynu siino akhriska .

Maskaxdu waxay u baahan tahay jimicsi, taasina wax u fududeeya amma ay ka hesha fahamka ereyada qoran oo sidoo kalena maskaxda kobciya. Dunidan hadda joogta qofku meel uu wax ka akhriyo ma waayo, sababtoo ah waxa aynu joogna waqtigii tiknoolajiyada (Technology Age).

Akhriska waa lala qabsada, qofkuna waxa uu ugu baahda sida uu neefta iyo biyaha ugu baahan yahay, macnaw waxa uu noqdaa balwad uu qofku la qabatimo oo dhinaca wanaagsan ah. Iskuna day inaad fahanto waxaad akhriyayso, haddaynu mid mid u dul istaagno faa’iidada akhrisku leeyahay waxa ka mid ah

Akhrisku xassuustu kobciyaa, welwelkana wuu yareeyaa :Akhrisku waxa uu horumar ku sameeyaa in uu qofku wax cabiri karo, sababtoo ah qofka wax akhriya waa isagii oo la sheekaysanaya dadyaw hore fikirkoodii, kuwa la jiilka ahna wuu la socdaa, mustaqbalkana wuu la jaanqaadaya.

Sidaa darteed, akhriska oo aad joogtayso waxay ka dhigan tahay qof naftiisa wax bara, waana habka ugu wanaagsan ee aad naftaada ku kobcin karto haddii aad doonayso inaad noqoto qof dhisan.

Waxa lagu kasbada akhriska aqoon, sababtoo ah maskaxdu waa kayd u baahan in ay hesho cilmi lagu kaydiyo, kaasna waxa laga kasbada akhrinta culuumta kala duwan ee koobka dushiisa yaala wixii uu qofku karaayo.

Dhinaca kale, akhrisku waxa uu hoos u dhigaa welwelka, sababtoo ah maskaxdu waxa ay hesha jimicsi iyo in ay ku raaxaysato akhrinta ilawdana mashaakiilaadka la soo darisa, kadibna waxa uu qofku si fudud u xalin kara mashaakilaadka la soo darisa, waana darriiq ka mid ah darriiqyada guulaha waaweyn lagu gaadho.

Qofka waxa uu ka dhigaa akhriksu mid degen, sababtoo ah aqoontaada ayaa kordhaysa, mar wal oo aad wax akhrido. Tusaale ahaan:

‘Weelka marka uu buuxo iyo marka uu madhan yahay keebuu shanqadh badan yahay? Su’aashaa jawaabteeda haddaan sheego wax ka dhigan qofka aqoonta leh iyo qofka aan aqoonta lahayn, waayo qofka marka akhriskiisu yar yahay ama aqoontiisu yar tahay waxa aynu odhan karnaa waaweel madhanwaayo qayladiisa aan xikmada ku fadhiyin ayaa badata sida weelka madhan u qaylo dheer yahay.

Weelka marka uu buuxana waxa ka dhigan qofka wax akhriya ee aqoonta leh qofkaasi waa qof miisaaman oon dadka ku qaldamin waxa lawaydiiyana si cilmiyaysan uga jawaaba, waayo qofka aqoonta hagaysa iyo buugaagtan kala duwan ee uu akhriyay, xumaanta iyo wanaagana uu ku kala garanayaa (waa akhriska kiisa faa’iidada lehe ee diintuna ogoshahay).

Sheekh Mustafeayaa mar uu ka hadlayay faa’iidada uu akhrisku qofka bina’aadamka ah uu u leeyahay ayaa waxa uu yidhi hadaad Maalintii rubuc sac wax ka yar wax akhridid in ka badan toban boh ayaad wax akhriyaysaa. Qofka ugu akhris gaaban sannadkii imisa ayuu wax akhriyayaa, sannadku waa 365 maalmood, sidaa aawadeed waxa aad akhriyaysaa 3650 buug, halka buugga caadigii ka kooban yahay 300 1laa 360 ama 400 bog, haddaad malintii toban daqiiqo wax akhriyayso macnaheedu waxa weeye sannadkii toban buug ama dhawr iyo toban oo noocaasi ah ayaad akhrin karta.

Hawraarsan bal haddii aad maalintii waqti intee leeg baad khasaarisa amma aad macno aan badnayn ku disha, hadda la soco oo dadkii hore waxa ay ka faa’iidaysan jireen amma dadka guulaystayba waxa ay kaaga horreeyeen waqtiga ayey ku xisaabtameen.

Ka jawaabista culuumada dadkii hore sida maado kasta hadday tahay falsafad, taariikh, juquraafi, sayniska noocyadiisa kala duwan waxa ay ku gaadheen akhris, adna waad ku gaadhi karta, sababtoo ah waxa ay ka faa’iideeyeen waqtigooda, adna haddii aad ka faa’iidaysato waqtiga aad haysato meesha aad doonto waad gaadhi.

Qofka wax akhriyaa waxa lagu tilmaamaa qofkii oo caqligiisa korodhsanaya, tobonaan sano buugaag la qoray ayaad adigu aad ku akhriday dhawr saacadood, akhrisku xad malaha waa qofka oo isku dayaya dunida inta maskax soo martay in uu la sheekaysto. Barigii hore cilmiga afka ayaa laga qaadan jiray in aad u tagto oo aad ka soo dhagaysato, laakiin dadku markii ay wixii ay hayeen waraqo galiyeen aad ayey fududaatay in aad si dhib yar aad u hesho khabiirkii ama aqoonyahankii waxan qoray, iyadoo aanad la kulmin.

Haddaba, akhris kasta ma noqdo mid aqoon laga faa’iido oo fiican, balse waa in qofku iska shaandheeyo waxa uu akhriyaayo fallanqayna ku sameeyo si aanu u qaadan fikrad kasta oo ay ka dambayso ujeeddo jidkiisa toosan ka leexin karta.

Ummada akhriskoodu hooseeyo waxa la yidhaahdaa waa ummad aan la jaanqaadi Karin dunidan casriga ah waxaa, sidaa ku soo gabagabaynayaa in la joogteeyo wax akhriska oon laga caajisin.

Qofkuna samaysto qorshe uu wax ku akhriyo (The more you read is the you know )waxa aad akhrido ayuun baad taqaan. Waa in qofku wakhti siiyaa akhriska sida uu cuntada iyo biyahaba uu u siinayo. Carabtu waxay yidhaahdaan wakhtigu wa seef intaannu ku jarin, adigu jar, markaa akhriska ayaa ku jira waxa ugu mihiimsan ee qofku uu kaga faa’iidaysan karo. Waa inaad wax akhridaa haddaad saran tahay bas, haddaad socoto iyo haddaad guriga joogto.

Balanteenu waa wax akhris inta jecel akhriska

W/Q: Abdirahmaan Dubed Elmi

Phone no: 063-4113839

dubewacays@hotmail.com