Miisaanka siyaasadeed ee uu soo kordhin karo axmed ismaacii waa mid saamayntiisa yeelan kara gudde ahaan iyo dibad ahaanba,

 waxa uu saamayn xoogan ku yeelanayaa saaxiibadiisa faraha badan ee aqoonta iyo garashada ay isku ciseeyaan ee baldkan u dhashay taasi oo saamixi karta in aragti mid ah ay siyaasadda dalka ka yeeshaan.

Intan uun maaha ee qulqulka ay hal meel uwada qulqulaanna waa mid soo kordhin karta maxduul aan ahayn kaliya in doorashada lagu guulaysto ee sida oo kale hormood u noqon kara goob lagu faaqido siyaasad wadata aqoon iyo doodis cilmiyaysan. Samatar waxa uu hormood ka noqon karaa aqoontiisii faraha badnayd ee uu ku doodi jiray fagaarayaashana la iman jiray inuu u rogo ficil(practical).

waxa uu horseedi karaa siyaasad ku dhisan i tus oo i taabsii se aan ahayn khayaal iyo mala-awaal(speculations) waxaan tan uga socdaa sanadkii hore ee 2015kii doorashadii dalka ethiopia ka dhacday ayaa waxa dood wada galay ku saabsan caafimaadka xisbiga dalka iyo qorshe siyaasadeedkooda, xisbiga dawladda waxa doodaa uga qayb galayay wasiirka caafimaadka halka xibiga blue party amaba umbrellada uu uga qayb galayay nin ku takhakhusay siyaasadda; doodaas ayaa waxyaalaha layaabka leh ee kasoo baxay waxa ka mid ahaa in:- nin blue partyga u doodayay inuu ku doodo "caafimaadka russia siyaasadiisa tu la mid ah ayaan dalka ku xukumaynaa"!!!! Arrinta ayaa noqotay mid la yaab iyo fajiciso ku keentay dadkii dooda daawanayay sababta oo ah climate ahaan, prevalance ahaan, epidemological ahaan iyo waliba budget ahaanba labadaas dal sinaba isku mid uma noqon karaan; waxayna ahayd uun dood khayaal ku dhisan inuu ninkaasi la shir yimid. Waxaan haddaba uga socdaa aqoonta iyo cilmiga professorku waxay furre u noqon kartaa doodo iyo hanaan cilmiyeed siyaasadaysan inuu dalku galo.

Axmed waxa kale oo uu saamayn ka balaadhan inta ay ku leeyihiin reer somalilandka siyaasadda ka dhex muuqdaa ku leeyahay fogaan aragga siyaasadeed ee caalamka tani oo uu awoodo inuu saaxiibo badan somaliland ugu soo jiido.!!! Haa muddo ka badan 30 sanno ayuu ahaa nin siyaasadda somalida ku dhex jira walibana u ololeeya mabda'ii ahaa somali weyn kaasi oo uu waxbadan ka qoray kuna dooday ilaa heer uu ka gaadhay heerka ugu saraysa siyaasadaas oo ah inuu madaxweynenimo uu u tartamay.
Tani waxay keenaysaa in saaxiibaddii suaa'lo badan iswaydiiyaan iyaga oo markasta maanka ku hay isbadalka bxddan leeg ee uu odaygu sameeyay, sidani oo ay tahay in waxbadan laga warsado lagana daraaseeyaa waxay sahlaysaa in inbadan indho inaga maqnaa inoo soo jeedsadaan.

Waxa kale oo iyana meesha imanaysa inuu axmed laftiisu waxbadan ka qoro isbadalkiisa, xalka waxa uu u arko iyo siyaasadda midaw ee somaliya taalaa inayna marnaba shaqaynayn inuu caalamka tusiyo.
Axmed oo wax ka dhiga tiraba ilaa afar wadan oo waaweyn jaamcadahooga ugu sareeyaa waxa uu awoodaa inuu dunida wadamadaas, ardayda waxbarashooyinka takhakhuska uu u dhigayo iyo madaxdoodaba inuu qaddiyadda somaliland ka iibiyo misena uu noqdo a conductive indivitual loo dhex maro karo hanaanka aqooneed ee loo iibiyo qadiyadda qarankan.

Waxa uu axmed siyaasiyan dalka ku soo kordhin karaa in political reform lagu sameeyo shuruucda arrimaha dibadda, dhaqaalaha iyo bulshada oo ah meelaha aynu baahiyaha ugu weyn aynu ka qabno. Tani maaha mid kaliya ku imanaysa kaliya inuu yahay macallin saree se waa mid ay keenayso waayo aragnimo 3 sanno ah oo uu dalka ku dhexmarayay heer caasimad , tuullo iyo qurbe , waxaan odhan karaa waxa uu hantiyay darsayna baahiyaha dhabta ah ee dalka yaala.

Haddii aad waraysiyadiisa qaar aad darastid waxaad dareemaysaa ilaa u kuur galka uu kuurgalay baahiyaha nadaafadeed ee suuqyada dalka yaala; halkaasi oo mid waraysiyaduu dadka ka qaaday haddii aad dhagaysatid aad dareemayso ilaa heerka ay xogtiisu taagan tahay.
Axmed waxa kale oo uu noqon karaa albaab isku fura dalka guud ahaan min saylan ilaa laas-canood waliba keeni kara hanaan wax wada lahaanshiyo sababta oo ah waa muwaadin ogol in wax kasta oo laysku diido hadal lagu dhameeyo, in aan dalkan cidna cid ka xigin iyo in waliba xaqnimada dhabta ah ay leeyihiin deeganada darafyadu.

Tani waxay saamaxaysaa in kusoo hirasho heersaraysaa kasoo maaxato maskaxda deegamadaas. Axmed waxa uu noqon doonaa maskax carisa rabitaanka dadkaas tusisan in qof kasta oo soomalilaanimada aamina aan laga xigin dalka. Axmed waxa uu xisbigiisa ka dhex abuuri doonaa jawi wax wada lahaanshiyo iyo afkaar wadaag.
Waxa uu noqon doonaa xubanaha ugu culculus ee fikir iyo doodba ku difaaca xisbiga uu ku biiray. Waxa hubaashi ah in aqoonyahanno badan oo reer somaliland ahi axmed la safanyihiin lana shaacin doonaan kusoo biiristiisa.

Haddaba, axmedka caynkaas ahi waxa uu kamid noqonayaa maalinta berri ah xisbiga muxaafidka ah ee kulmiye kaasi oo uu kusoo kordhin doono kartiyahaa inta kooban aan ka xusnay.

Badiyaa dadka reer soomalilaand waxa ay ku war heleen inuu axmed siyaasadda dalka ka qayb qaadan doono aakhirkii bishii may ee sannadkan mar uu waraysi bixiyay waqti uu hargeysa kusoo socday.
Tani waxa sii adkeeyay waraysi uu isla hargeysa guddaheeda ku bixiyaay fiidnimadii maalintii uu dalka yimid kaasi oo uu siiyay wariye bedri koosar, inyar kadib waxa hadal haynta xisbiga uu ku biirayaa cirka isku sii shareertay markii bulshadu ku faaqiday baraha bulshada(social medias).

Arrintan oo ahayd dood kamid ah kuwii ugu cuslaa ee ka dhaca baraha bulshada ayaa waxa inbadan doodu u dhsxaysay laba qolo oo kala aaminsanaa inuu xisbul xaakimka ku biiri doono iyo qolo aaminsanayd inuu ku biiri doono xisbiga mucaaridka ah ee waddani, halka tiro yari aaminsanyd inuu ka mid noqon doono xisbiga ucid.

Hase yeeshee, tirada danbe ayaa ahayd mid aad u yar sababta oo ah waxa marka miisaanka siyaasadeed la saaro xisbigaasi qaacido ahaan soo bixi waayay in xidhiidh qoto dheer ka dhaxeeyo jamaal iyo macallinka iyo waliba faysal oo uu macallinku ka aaminsanaa siyaasi siyaasiyan ku fashilmay siyaasadda.
Si kasta oo ay haataba dooda labadan kooxood ee kale u dhaxaysay ayaa qolo ay ku salaynaysay in kulmiye aanu ku biiri karin oonu la heshiin karin kornaylada xisbigaas hogaanka u haya!!!. Tani baa ahayd inta kaliyaata ee dad badani aaminsanaayeen halka ay jirto tiro yar oo aaminsanayd in wadahadal uu cirro la furay.

Halka kooxda kulmiye aaminsanayd inuu jiro xidhiidh qoto dheer oo ka dhaxeeyay muuse iyo professorka oo tiraba dhawr jeer ay u kulmeen sidii xisbiga uu uga mid noqon lahaa, loogu qancin lahaa siyaasadda dalka inuu kamid noqdo iyo waliba in professorka ay jireen kooxo tiro badan oo ay asxaab yihiin oo iyaguna kula talinayay inuu xisbigaas ka mid noqdo(Marka duufaanta kugu xeersan meel u socoto adna way ku qaadanaysaa).

Dhanka kale borofeseerku waxa uu qanac weyn ka muujiyay(a full satistaction) soo dhaweynta,niyad samida iyo qaabilada furan ee uu markasta xisbigaasi kala kulmayay oo u muujisay inay jirto kalsooni iyo aragti isku duubni oo dhanka san ahi inay xisbiga taalo.

Sida oo kale professorku waxa uu dareemay inay jirto baahi uu hogaanka xisbigaasi u qabo taasi oo ay weheliso in xisbigu hadda u muuqdo ka loogu yara qaatay hadday tahay dhanka qabyaaladda iyo dadka ku ag xeersan hogaanka waxaana tan sii xoojisay soo dhaweyntii ay dhamaanba madaxda xisbigu ugu tageen borofoseerka mar uu qudbada ka jeedinayay xarunta dhaqanka ee hargeysa iyowaliba hadalkii ahaa in higaanka xisbigu tab iyo xeel iskugu gayn lahaa sidii ay u hantiyi lahaayeen macalinka oo ay u arkayeen hanti uu xisbigoogu u baahan yahay.

isku soowada duuboo wada hadaladda samatar iyo muuse waxay ahaayeen kuwo bilawgoogii hore ay soo bilaabmeen sannadkii 2013kii markaasi oo aqoonyahanno badan oo xidid ay borofeseerka yihiin ay ku dhiiri galiyeen inuu xisbul xaakimka ka mid noqdo misena uu u tartamo jagadda madaxweyne kuxigeen, nasiib darro se waagaas waxa uu samatar ka muujiyay walaac inayna suuro gal ahayn inuu muuse kusoo bixi karo jagadda dalka u saraysa sidaasi oo ay tahayna aanu hadda ku dagdagayn siyaasadda iyo waliba hankaasi, nasiib darro se waxyar kadib waxa isbadashay aragtiduu aaminsanaa waxaana dhacday in muuse uu noqday musharaxa madaxweyne .
Intan uun markaasi haddana kagama ay hadhin asxaabtii kala joogtay maraykan iyo ingiriis ee haddana waxay si joogto ah ugu cadaadinayeen samatar bal inuu dalka ku noqdnoqda walibana uu darso siyaasadda dalka iyo halka ay tahay in hadda dalku u dhaqaaqo, tiina waxay keentay safarro isdaba joog ah oo uu dalka kusoo booqan jiray.

Raggan aqoonyahanka u badan ee samatar guubaabada iyo tallada la garab joogay oo ah kulmiyaha dahsoon een badheedhka loo aqoon ayaa dhawaan iyaga laftoodu shakiga iska saari doono dadkana usoo bandhigi doona burhaanta ay kulmiye ku arkeen(evidences and needs). Waxa hubaalti ah in aqoonyanaddan reer maraykan iyo ingiriis yihiin mashiinka dhaqaajiya hawlaha ugu muhiimsan ee xsibigu ku talaabsado.

sidan oo ay tahay haddana marna hogaanka xisbiga kulmiye kama rajo dhigin ee tirroba dhawr goor ayaa madaxtooyada lagu casuumay sida oo kalena uu muuse casuumad ah gaar ah u sameeyay. Intan uun maaha ee kulmiye waxa uu u xilsaaray rag saaxiibo dhaw la ah sidii ay samatar ugu soo qancin lahaayeen inuu xisbiga kamid noqdo, sidaasi ayayna hawshu usocotay muddo badan waayo ma uu ahayn samatar nin kaliya ku qanci kara reernimo iyo mujaahidnimo inuu xisbi ugu biiro.

Kullanada daba jooga ah ee uu hogaanka kulmiye galay kaliya ma ahayn kuwo kooban casuumaddo ay dalka guddihiisa ugu sameeyaan oo qudha ee sida oo kale tirro safarro ah ayay hogaanka xisbigu u baxeen sidii ay gacanta ugu dhigi lahaayeen shaqsibka mid ah shaqsiyada ugu caansan somaliland gudaheeda iyo guud ahaanba somaliya.

Dadaalkan aan yaraysiga lahayni ani shaqsiyan waxa uu i galiyay aanan rajjo kabadan tii hore iga gashay hogaanka xisbiga oon ka dareemay inuu heegan ugu jiro somaliland nadiif ah oo dadka oo dhani iska dhex arkaan, waxaan ka dareemay muuse inuu yahay hogaamiye ay ka go'an tahay in dalka wax loo qabto oo cidba cidday ka aqoonta badan tahay loo keeno tanina runtii waa talaabo muuninaysa kalsooni iyo go'aan qaadasho dhab ah oo uu hogaankaasi naftiisa ku qabo. Haa waa dhab waa mid uu kaga duwanaaday inta maciisa ah. Waxa aan ku booriyaa runtii hogaankaas inaanu awooda saarin tolkii kasbashadooda se uu ku dadaalo cid kasta oo somaliland leh soo dhawysashadeeda.

Haddaba, kulanadaas uu muuse u baxay waxay ahaayeen qaar laga soo shaqeeyay oo gaar u ahaa isaga iyo samatar tiraba waxa ay ku balameen inay Addis-ababa halkaasi oo ay ku kulmeen si foolka fool ah kadib markii inbadan laga shaqaqeeyay sidii ay kulmadaasi u noqon lahaayeen qaar wax ku ool.

Kullanadan kulanka koobaad ayaa ku koobnaa muuse biixi cabdi, professor samatar iyo Dr.madar(internist and critical care)ka hawl gala carriga ingiriiska, kullankan oo gogol xaadh u ahaa waxyaalaha lagu heshiinayo (term of the deal) ayaa kusoi dhamaaday jawi wacan iyo in koox kastaaba gooni ula noqoto waxa lagu wada hadlay kadiba soo shiisho oo kulan kale loo kulmo.

Kullankii labaad ayaa isna ka dhacay addis ababa bishii 5aad dhamaadkeedii kullankan ayaa waxa ku wehelinayay samatar Dr.madar oo ah third partyga hawshan inta u badan madaxa u ritay halka muusena uu kala qaybgalay wasiir maxamuud xaashi (wasiirka madaxtooyada iyo madax dhawr ah oo kullankii cashada la joogtay)kulankan danbe ayaa kusoo dhamaaday heeshiisyadii kulankii hore lanqaatay in layskula soo noqday lagana heshiiyay. Halkan baa uu ka bilaabmay in axmed si rasmi ah uu ugu soo biiro xisbiga kulmiye. Sidani oo ay tahay waxaan dareemi karaynaa culayska ay lahayd in axmed lagu qanciyo inuu siyaasadda somaliland ka mid noqdo iyo ta labaad oo ah in kulmiye uu kamid noqdo.

Si kasta oo ay tahayba waxa la odhan karaa waxa qanaacadan kaw ka ahaa:-.
Hogaanka kulmiye oo axmed u hogo tusaaleeyay haddiiba uu rabo inuu somaliland wax ka qabto inaanu siyaasadda ka dhigin top down approach sida jamaale si lamid ah sida muuse uu ka soo bilaabo wasiir, xubin xisbi, guddoomiye kuxigeen xibsi, guddoomiye xisbi ilaa musharax madaweynenimo si uu u tijaabiyo awoodisa siyaasi ee ku jirta dadkuna u bartaan.
Hogaanka xisbiga oo muujiyay inay baahi dheeraad ah u qabaan axmed samatar.
Hogaanka xisbiga oo muujiyay geesinimo iyo go'aan ay kula soo wareegaan xubin awoodaa leh.

Hogaanka xisbiga oo maray khadad iyo xadhko ah in cid kasta oo is afgaranaysa marka hore iyaga laysku daayo layskuna diro si ay isku qanciyaan.

Axmed oo arkay in kulmiye yahay xisbiga ugu qabyaaladda yar uguna sii jiritaanka adag.
In kulmiye yahay xisbiga kaliya ee musharaxiisu cad yahay.
In kulmiye yahay xisbi lasoo tijaabiyay haddana ay ku jiraan xubno badan oo aqoon iyo kartiba lihi kuwaas oo kala jooga daafaha dunida.

In asxaabtiisa aqoonta ee axmed badankoodu kulmiye ka tirsanyihiin iyaga oon xilal hayn oo qurbaha jooga.
In hogaanka xisbigu axmed u arkaan hanti ay u baahan yihiin.
In hogaanka xisbigu yahay run sheeg aan marnaba maneeno siyaasadeed aqoon.
In xisbigu yahay mid dhaqaale ahaan iyo tiro ahaanba is bixin kara
Sida oo kale axmed waa shaqsi jecel mabda'na ay u tahay kala danbayntu sidaasi oo ay tahay waxa uu kulmiye iyo hogaankiisa uu u arkay cisbiga kaliya ee soo celun kara descipline and strategy.

Intan iyo ino badan oonan xusin ood karan kartaanba waxay yihiin waxyaalaha axmed soo jiitay kuna dhaliyay inuu xisbiga la midoobo.

Dhanka kale, su'aasha iswaydiinta leh baa waxa ay tahay axmed muxuu xisbiga ka damacsan yahay kusoo biirye?.( there must be an interest and political deal)

Sida ilo xog-ogaal ahi sheegayaan axmed hadda uma banaana jagada madaxweyne kuxigeen iyi madaxweynenimoba waana lagu kala calaf qaaday, sidaasi oo ay tahay axmed waxa damaciisa laga dareemi karaa:-
Inuu xukuumadda cusub ee kulmiye hadday dhalato uu ka mid noqdo wasiiradda ugu culculus ee xukuumaddaa, waxaana inta badan la odorosi karaa in axmed xisbigu la rabo wasiirka areimaha dibadda iyo iskaashiga caalamiga ah, halka damaciisana ay ku jirti baa la leeyahay inuu wasiirka maaliyadda noqdo( dad badani waxay darsi karaan sababta ugu weyn inayna ahayn hanti doon re kaba mid tahay in wasiir xooga uu noqdo iyo inuu dhaqaalaha dalka rabo inuu wax kabadalo maadama oonu ahayn shaqsi dhaqaale la'aani hayso oo hantidiisu aad u badab tahay) sida oo kale damaca axmed waxa kamid noqon kara in lagu heshiiyay inuu madaxweyne ku xigeen u tartamo shantan shanta ku xigta!!!!. Tani waxay noqon doontaa mid isbadali karta oo marnaba maaha axmed shaqsi han yar waxaana laga yaabaa jaanis uu madaxweyne ugu tartamo hadduu helo inaanu beer darayn.

Su'aasha kale ee lays waydiinayo ayaa ah iyana xisbul xaakimku muxuu ka damacsan yahay?.(why do kulmiye care for him)

Waxa muuqata in xisbul xaakimku baahi weyn u qabo aqoonta samatar waqti xaadirkan rabbaanna inay xisbiga ku sameeyaan isbadal weyn( a huge reform).
Waxa kale oo muuqata in loo dooran doono madaxa ololaha ee galbeedka dalka iyo madaxa guud ee heer qaran.
Waxa kale oo iyana shaki ku jirin inuu noqon doono nabad doon looga faa'ideysto inuu taageerayaal badan oo bariga fog ee dalka ah uu la xaajoodo.

Sida oo kale waxa muuqata in muuse haddii uu guulaysto oo uu 5 ta danbe isa soo sharaxo uu rabo inuu madaxweyne ku xigeen u noqdo.
Sida oo kale sidaan kor kusoo xusayna waxa uu xisbul xaakimku la doonayaa inuu noqdo wasiirka arrimaha dibadda, waxa kale oo hubaalti ah iyana in tiroba guddiyo dhawr ah madax looga dhigo doono.

Gabagabo.
Sidee xaalku sii ahaan doonaa?

Waxa jiri doonta in muuse cadaadis badan kala kulmi karo samatar haddii waxyaalo badan aan layskugu tanaasulin.
Waxa jiri doonta in samatar iyo xubno xibaiga kamid ahi isku dhici doonaan.
Waxa jiri doontaa inuu awood muuqata xisbiga ku yeelan doono waayo muuse waa shaqsi ay saamyeen inta aqoonta lihi walibana u dhago nugul.
Waxa dhici doonta in haddii shantan xisbigu guulaysto shanta danbe uu hunguri weyni ka gali doono musharaxnimada madaxweyne.

Waxa jiri doonta in uu cadaadis kala kulmi doono xubno badan oo reer borama ah kuwaas oo han siyaasadeed leh uguna horeeyo xildhibaan- Axmed yaasiin sheekh cali ayaanle.
Waxa dhici doonta in xisbiga tartan xoogani dhex yimaad oo loolan adagi soo waajaho rag ay ugu horeeyaan :-cabdi casiis samaale, maxamuud xaashi, xildhibaan obama, professor samatar, axmed yaasiin sheekh cali ayaanle iyo muuse biixi.

Waxa iyaduna su'aal ah oo dad badan ku doodaan in samatar aanu lahayn dulqaad uu kula sii joogo kulmiye!!! Waxaanse taa ka leeyahay inaanu ahayn samatar shaqsi aayar ka tagi kara indho indhayn uu waday 3 sanno oo kulmiye iskugu soo biyo shubatay, waxaanan u cuskanayaa in xibiyada dalku isku mid yihiin iyo inaanay jirin sabab kale oo xisbi kale ku aaminaa maadama oo tanni hadday dhacdo noqon karta go'aan qaadashadii labaad ee uu wax uu sacrifice u sameeyay kaga baxo.

Haddii ay dhacdona waa inuu xisbi kale furtaa 2022 ga amaba uu siyaasaddaba ka baxaa waayo weji kale uma banaana siyaasiyan maadama oo ay tanni noqon doonto isbadalkiisii labaad.
Dhanka kale, mucaaridka ayaa ilaa maanta iyana su'aalo ah ma 26 june bay ka heshiiyeen kulmiye iyo samatar dadka la wadaagayay qaar kalena halkay lahaayeen way iskugu cadhaysan yihiin arrintaa. Haddaba, aragtidayda gaarka ah waxaan qabaa in 26 june iyo 18 may ay yihiin laba maalmood oo qaran labudabana ay jiraan misena ay ahayn arein siyaasi ah oo lagu kala tagikaro marnaba.

Dooda iyo fikir kala duwanaanshiyuhuna waa sirta wax curineed ee maanka bani-aadamka sidaasi oo ay tahay waxaan qabaa in waqtigeega ay iyana iman doonto. Somaliland waxa lagu kala tagsan yahay inta laga midaysan yahay ayaa ka badan.

Sidan oo ay tahay waxaan qabaa saadaalin karaana in muddoda ka hadhay doorashada uu xisbiga sii ahaan doono!!!!.

W/Q: Mohamed Abdilaahi Biihi.
Addis-ababa, Ethiopia.
FB:Drkingbiihi Yare