Xusuusteydii Miyiga- W/Q:Warsame Cumar
Waa gu’ aaran ah, deegaankuna waa Gedo. Doog iyo barwaaqo, ayaa ay daaqayaan seddexda Meersin ee deegaanka laga dhaqdo. Reeruhuna aad uma kala foga, waxa ay isu jiraan xoola foof iyo kasii dhaw.
Doobka raba in uu sanadkan barwaaqada ah aqal galana, subixi hore ayuu inta uu timaha feerto habka markaa deegaanka ugu casrisanna u jarto ayuu u haasaawa doontaa balliyada hablaha deegaanka ee dhar-dhaqaalka usoo aaday. Inta uu lug ku istaago tan kalana dul saarto,ul tareeg ahna uu gadaal gashto si uu ugu taagsado ayuu u sheekeeyaa gabadha uu doonayo in uu reer la yagleelo sanadkaan barwaaqada ah gudihiisa. Waxaa iyagana balligga soo aado lo’leey, dhar cad-cad xiran oo markastaa iska labisan magaaladana aan ka fogaan intooda badan; marka ay geellaydu isu yimaadaana waxa uu ku kaftamiyaa wiilka geelay kan lo’ley ereyadii caanka ahaa ee uu tiriyay allaha u raxmadee Cabey adan:-
Lo´ley beenteeda waa,
Burkurus iyo buula cali,
Burjuma dheenliyo buqoo,
Biyaha lama dhaafin karo!!
Isaga oo u sarbeebaya in ay roobka un dhar-cadyihiin,abaar markii la gaaro oo ay lo’du caatowdana qaarkood ayba waashaan.
Waxaa la iska warsada markii la isu yimaado wax xalay lo’ mirtaal ah lasoo fariistay,ama dibi oor ah oo dhoodaala ah u yimid. Intaa kadib barqo kulul markii lagaaro,waxaa koox-koox balligga usoo dhaca, lo’ kusoo qalaaliyootay il-maqorka iyo xumba siibka, gugaa barwaaqada ah bannaanada ka
baxay.
Wiilka lo’leey ee ay sacahaa kooxda ah ay lo’diisa ka socdaan, inta uu ragga ka dhex baxo ayuu, daawadaa sida ay biyaha u qaadayaan,qaalmo abay-cad ah oo uu ka jecelyahay naftiisa wax kale daaye. Marka ay neefta tuuraan oo ay biyaha kasoo dhex baxaan,inta ay biyaha qarkooda istaagaan ayay kaadi isla kala wareejiyaan,markaa ayu isagana inta uu foorida tan ugu quruxda badan ee uu yaqaano ayuu ugu xardhaa si qurux soon, dhanka uu larabo ayuuna u hagaajiyaa.
Marka ay gaarto abaaro 11:00 –Subaxnimo, lo’leeyda waxa ay isku raacaan hadba xerada lo’leey tan ugu dhaw. Caano saaka la dhigay oo ay dabayshu inta ay ku dhacday aad u qaboow,ayaa la dhamaa. Haddaba hadda waxaa la gorfeeyaa dibiga rayda ah ee reer hebel iyo kan reer hebel oo markaa deegganka ugu haysta yaa qoorsan?. Falanqayn iyo dood dheer kadib waxaa garta loo dhiibtaa,oday doodda dhagta uun kala socday oo markaa lagu tuhmayo cilmiga qoorta lo’da iyo aastaamaha lagu gartaa neefka lo’aad ee qoorta ah. Suu yirahdaa; dibi haddii uusan ahayn
Abay-jiir-cad xiggeen ah anigu qoorba uma aqaan, ama uusan bey lahayn. Isaga oo ka eegaya xagga midabka . Halkaana waxa ay guusha ku raacdaa ninka iska leh dibiga midabka la sheegay leh. "Ka rogoo laba saar”.
Intaa waxaa iiga xiisa badan oo aan marnnaba illaawi kerin,oday da’da 50-(kontoka) madaxa galiyay, gabadhii horana ka dhalma daysay oo aan la tar-tami Karin dhalinyarada u ciyaar guda hablaha habaynkii si ay usoo shukaansadaan ama ay usoo xod-xotaan. kurayda sanadkaas afar iyo toban jirsatay, oo sida orgida waalayga ah shod-shodla-yaalka ah oo gabar,garoob iyo geesxirba si aanan kala sooc lahayn ugu tuuro ereyo midhaa ay ka bowsadeen qaangaarada , ku tilmaaman aftahannimada iyo haasaawa baarka hablaha. Sahra geenyo waa 16-jir itaal iyo quruxi ku idlaatay waa jin yar xoodan,jil-jilaha gacmaha, cubaaryaha luqunta,iyo heegga isku hayo labada garbood waa mid hibo loo siiyay dadkana ay kaga soocantahay. Milicsiga hore inta aadan saan qaadkeeda la qabsan waxaa si sixir ah kuu soo jiidanayo indhaha bal-balacsan iyo sunniyaha gooni-baarka ah ee isku xiran ku dehaaran yihiin,sanqaroorka taagan bishimaha isu dheelli tiran iyo afka anqaasta u eg ee aanay marnaba indhihii dayaa ka joosan karin,ilkaha aanan lakabka lahayn , kala firaarsanayn, fanax lamoodo in aad gacanta kusamaysay ka dhex muuqato, marka ay dhoollo cadaysana wixii noola arkaahi faraxgalinayo. Kaaga sii darane marka ay tiraa waan dhaqaaqayaa waxaa ay gabdhaha gooni kaga tahay heetin la’aanta tilaabada aanan boobsiiska ahayn isuna dheellitiran ee miisaaman,xubna kala baxsan ee midba midda kale farsama ka cajiibsan Eebbe u sameeyey;isirraaca hooyadeed ka sokow waxay kasoo jeedaa qoys ku gees baxay quruxda marka laga hadlayo dhawga isireed, quruxi waa u dhalasho lakiin quruxi kaligeed guri ma bishee, Sahra waxa ka dhigay Bakal buur ku yaallo waa howl-karnimada iyo garashada rabbi ku mannaystay, gugan oo ah gugii ka horeeyay dayrti ay dhalatay sahra geeno , waa gu’ isniinaad laakin sahra hooyadeed wuxuu u yahay gugii tobnaad oo ay howsha guriga sahra kala wareegtay guud ahaan iyo gaar ahaanba, Maqasha, Owrta, Nirgaha geela laga kareebay, tirada ariga ah ee gees cilaanluhu ka dhex qoobaadayo, Sahra ayaa wax laga weydiiyaa, iyadaa dhisho, Qodax bixiso, Qoolalka iyo Dabarkana u samayso.
Gala laabka, Kebeda awrta lagu dhaansho , Dhurbada iyo Cayn samayskaba Sahra waxay hooyadeed ka nasatay toban gu’ ka hor.quruxda iyo qiimaha waxaa beenyiri garashada toolmoon ee Ilaah ugu deeqay, waa xilkas garato waxa laga mudanyahay iyo waxa ay mudan tahay, waxa ay guddoonsiin lahay ruuxa usoo gurigala iyo ka gungaaridda xaalad walba. Waa caddada Sidataal, goor Cidood mooye naflaha intiisa kale dhuldhacay, waxa kaliya ee wax maqlaayo waa dhagaha waayeelka jirin iyo dhawaqa Fiinta iyo jalabuteynta Micileyda, ama Nacab soo bowd galay.
Waxaa si teelteel ah isudaba marayo raamsiga iyo caloolcelinta duunyada Ishkinta iyo Arigaba leh; YAAAY! marmar waayeelka qarwayaa waa la maqlaa laakin ma badna, iftiinka qayaha ee sii madoobaanayo iyo guumeyska marka ay barbara ka nixis ka ag-duusho dhawaqo mooyee cod dheer oo kale dhagaha kuma soo dhacayo.
Faarax Geelle, waa 22jir muuqdo jimir iyo xoogna u idilyahay, ma ahan nin dheer gaabnina ma xigo, hareedka maray iyo garka isku maqiiqayo wajigiisa finanka doobnimo kasoo culmeen ayaa waxa uu tilmaan u noqday in uu yahay nin wax gala waxna gooya, kaldambeedkii gu’ axadaad ayaa gayigaba ugu dambaysay wuxuu geel u jileeyey gow-raar ,Dhaah illaa iyo Beer, waxaana la odorasayey in uu geela soo hoomaajin doono raggaalka gugan hooray, ee marnaba cidi isma lahayn caddadan Sidataal buu geela xaro ooga oodi doonaa degaha Yaaqle iyo Dhadhaable ku xeeran.
Hase ahaatee, waxaa si kadis ah dhegaha geelleydii ku meyracayey geela wadaha geed weynka ah ee Xagarka iyo Dhuyaca isqabsaday ee ku teedsan dhul Diir-hareedka Carrasanka ah inta u dhexeysa Alwiille, Cumarow, Diirdiirre iyo Yaaqle ugu soo dhacay darmaha qutoolka ah ee laga qoray Labicaddaha geed Labka ah oo aad mooddo markay dhadadu qoyantahay ama daruurta galabkaasi hoortay wali daadkeedi togagga rogayaan sawaxankiisa dhagaha jabinayo.
Waxaase la isla dhex maray in uu yahay geeli ree Aw-Warsame ee uu waday Faarax Geelle, qof walba oo soo dhexmara ama ishuusu qabato geela Xaaskiisa ama Rimayadiisa uu qiray in uu tigaad qabo,oo laga wada ilaalinayo Quluusha hashii Kallay lahayd iyo tii Kurus taagneydba waxaa ka dul dhisan bur; Ishii milicsataa horay ka garaneysa in uu daaqay dhul geela sifiican ugu dhiig qaaday,qaalinka soohan ee ka dhex doobinayo waa qoor hoor ah lagana bidhaansado mel fog Baydda taagan, Dhabida saynta illaa iyo dusha sare ee kuruska is qabsatay, Tawaadda shiifeyso iyo Baarka sare ee aan waligii rarka lala muhan. waa baarqab tilmaaman oo ina Jaawa ah; nin walbana ku hamiyo in uu maalin un hal uu jecelyahay u Jilib dhabo.
Sagaaro mir cawe iskuma moogee; Faarax Geelle markuu halaha Uurreyda ah ee gaadaanka iyo darmaha geela u qabo uu Moorada ku ogaaday; waxaa dhalinyaro ay isku da’aad ahaayeen ku taabteen in Sahra Geenyadii dhagahiisa ku badatay ay caawo duleedka geeliisa jiifto.
ma dhayalbaa ma dhalanteed baa!, ma la igu dheelayaa!, ma Sahra geenyo? war waxa jira iisheega!! "Ayuu ugu war-celiyay raggii khabaarka siinayay”.
mayee waa iyadii ,waa ina Xaaji, waa tii, isla ayadii laftigeedii !!!
Talaa ku caddaatay wuxuuna go’aan ku asteeyey waxay ahaatabo in uusan hurdo ladin ilaa uu sidii aar guureeyo, kana dul yeero reerka ree xaaji, wuxuu si halhaleel ah u tilmaansaday aqalka ey seexato; waa uuna dheelmadey. !!!
Dhaqanka reer-miyigu waa mid soohan kana caagan xumaha, waa hab ku dheehan isqarin iyo is qadarin labada haasaawa qaadka ah;Faarax wuu ku xeel-dheeryahay habkaa. Sahra geenyana ilaa 13-jirkeedii way la qabsatay doobabka guura bahalleeyo alleylkina dheelmado.
Wuxuu soo gaaray aqal hoorigii sahra geenyo oo aana sidaas ugu dheereyn,wuxuu soo laandhawday wad yar oo u dhaxaysa xerada geela iyo halka ay yaallaan reer xaaji; hadda wuxuu taaganyahay kaadka aqalka wuxuu si taxadar leh u lugdambe dhuldhigayaa idaxirka, wuxuuna usii faafayaa dhankaa iyo aloolka galaha cawda ah ee asalka muqlaha lagu sharxay ku fidsanyahay ee ay Sahra geenyo jiifto.
Wuxuu si garabdaar leh ugu dhuftay Shabiixdi uu nirgaha hoota nuugga ah uga gafuurdhabayey halaha ay ku sidkanyihiin, horey ka dareentay in uu yahay gayaankeed usoo haasaawa tagay, waxayna tiri :maxa xilligaan ku wado? wuxuuna ugu jawaab celiyey:
– Daw diggaal, daableey illaa daawo midigteeda,
– Dal amxaaro doy iyo harqaan illaa dagin Wajeeraadba,
– Warta dadable diir-haro ilaa adable duudkiisa
– Dool baan kusoomaray anoo dumar kaa ee gaayo
– Dun carbeed la moodyeey dartaa, diiday naag kala’e
– Damaacigayga garo,inaan adi kuu danleeyahay.
Halkaa waxay Sahra geenyo ka garatay- garashada iyo dhiiranaanta Faarax Geelle, waxayna talo ku idleysay in ay gogosha u qaado lana fadhiisato gamaasta aqalka hortiisa ah, waxayna hadal ugu soo gaabisay bananka u bax! waa hadal farax galiyey Faarax Geelle.
Waxaa halkaa ka bilowdo haasaawe,dood iyo maah-maahyo iyo hadal la daahay u badan.
– Geenyo: maxaa kuu darnaa?
– Faarax: Intuu qar jiray quruurax waajiray, waxaan xumeynna lagama xishoodo, waxaa ii darnaa waa adiga?
– Geenyo: Haddaan kuu darnaa dantaada ka hadal?
– Faarax: Dal dheer ruux kaaga yimid,sidee la isaga diraaa?
– Geenyo: la daah oo darin u qaad,wuxuu doonaayo sii.
Halkaa waxaa ka billowday isfaham iyo sheeko dheer;waxaana la wada fadhiyey illaa uu kasoo baxo Bakaalka, intii awoodayna ay aadaanka subxeed la talaleen. Aminkas ayuu asagiina xaggii geela uu xala kusoo xareey ugu aroor dhelmaday,iyadana dib ugu laabatay sariirti ay xala ku hurdi weyday ee uu Faarax kasoo kacshay; hurdo’se uma eka oo habeenkaasi wuxuu u ahaa habeen tagay sooma laabto hurdadiisina wuu la tagay oo Sahra waxay gashay shidida , Jaa-jaa-taha ay ku cugi lahayd dhakalada iyo dhiilaha subaxaas caanaha xoorta leh looga lisi lahaa geel iyo geesley waxaa cidda u xareysnaa, dareenkeedase wuu ka duwanaa sidii uu ahaa sadexdi sano ee u dambayay ee ay hurdada ka kicinayeen doobabka kala duwan, waxayna u ekeyd in ay is lahayd:-
Ilaah baa daa’in ehe,
Illeen dumar baan ahaye,
Hadaan kaa doonayiyo,
Nin doorki rageedba helay.
Faarax oo ku qanacsan in uu ballan kasoo qaaday Sahra geenyo,dareenkiisu wuxuu ahaa mid xasaasi ah wuxuuna subaxaas maskaxda ka tirinayey yarad iyo sooryo iyo suubis waxa ay u qalanto Sahra geenyo ee uu ka bixin lahaa.
Haddaba ila soco,hadda waaxa aan siddeed ku ahay duubcad odayaal ah oo
laga soo xulay deegaanka si ay ugu gogol fariistaan, sahra geenyo oo uu dhalay
xaaji caan ka ah deeggaanka, dadkuna ay aad u xurmeeyaan.
Waa subax Sabti ah,sidataalna waa 15-(Toban), waa habaynka ay dhahaan reer-miyigu;mugdi kowga. Reer xaaji waxa ay daggenyihiin Raamo ka mid ah Raamooyinka cara sanka ay dhahaan reer miyugu oo uu ariga aad ugu cayilo xilli roobaadka. Xalay waxa da’ay mir aad u xoog badan,warta Dha-dhaablana waxa ayba dhaaftay dhagixii dhuxunka ama dameerka ay u
yaqaaneen dadka deegaanka oo ay warta uun sanad aarana gaari jireen biyaheeda. Waa goor ay dareereen saddexdii meersin ee reer Xaaji, maqashuna wali xerada lagama dayn, oo waxa la leeyahay xooluhu ha yar fogaadaan. Waxa aan ka soo dhacnay guriga,garmaamada aan u gogol
fadhinaa hooyadeed. Geed dhuyac iyo dhabi iska dhex baxay oo meel faraq ah oo ay mirtii xalay xaartay ciidda cad ee taalna aad isleedahay yaa gogol la’aan beer-beer u seexda waxaa kabad ku samaysanaysa oo hees howled qaadaysa Aamino Dhool oo uu qabo Xaajiga. Waxa aan
kusoo baxnay iyada oo hadalkayiga maqashay oo kabadii u kaadsatay. Salaan iyo is bariidin dabadeed, waxa aan u sheegnay in aanu reerka u soconay, xaajigana ay noogu yeerto. Waxaa geed bilcil ah oo aad u qaboow inoola dhigay, galo aad loo xardhay oo laga sameeyay caw-duur oo ay Sahra geenyo ku fara yaraysatay. Waxa markiiba la inoo keenay dhiil markii haruubka laga qaaday aan arag gadaasheed wax sidaa usoo carfo,oo uu ka buuxo suu-sac geel oo qaboow. Daqiiqado kadib waxaa dhagta dhiigga loo daray, wan baraar ah oo aad u buuran. Waxay odayaashii u dhiibeen xaajiga oo geedka inoogu yimid lacagtii sooryada ahayd mooyee,wixii kale oo quud ahaa oo aan sidanay. Muddo gaaban ka dib waxaa hoosta nagala soo galshay hilib fal-fal ah oo carafta kasoo baxaysaa gadaashii aanan indha saarin dhaayana aan ku arag. Intaa kadib waxaa laguda galay is waraysi guud iyo danta gaarka ah ee manta reer Xaaji aan ugu nimid. Murti ,maah-maah iyo arar dheer kadib, waxaa xaajigii lagu wargaliyay in aanu uga gogal fadhinno garmaada uu
dhalay oo markaa degganka looga sheekaysto. Xaajiga oo hadalkiisii qaatay,ayaa sidii gobi lagu aqoon jiray yiri, anigu Sahra geenyo oo aad iiga gogol fadhiisateen waa idin siiyay;guddon iyo marxabayn kadib,xaajigii ayaa yiri balse waa in aan xaajiyad Aaminana idiinla tagga, oo aad gabadha waydiisataan. Waxaa uu u amba-baxay xaajigii xaggii guriga xaaskiisa aamina,isaga oo ku war-galiyay in gabadheeda loo fadhiyo isaguna dhankiisa uu bixiyay. Waa gob caadadeede waxa ay tiri, xaaji haddii aad adigu bixisay inantii Eebbe inaga beeray la badeenna aniguna waan kula bixiyay.
WQ/ Warsame Cumar Xuseen ” Shiidleey”
Xusuusteydii Miyiga- W/Q:Warsame Cumar
Da'yarta ama kurayda geela raaca, waxa ay isugu yimaadaan bootin dhisad iyo legdin iyaga oo is tijaabinaya sida loo kala xoog badan yahay.