Guddoomiyaha Golaha Wakiillada Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi (Cirro), Wasiirka Madaxtooyada Somaliland Maxamuud Xaashi Cabdi, Prof: Cabdi Ismaaciil Samatar oo ah Aqoonyahan Soomaaliyeed oo ku nool waddanka Maraykanka iyo Dr. Maxamed Cabdi oo

isaguna Bare ka ah Jaamacad ku taal Ingiriiska, ayaa Dooddii Jimcaha ee shalay ka wada qayb-qaatay, taasoo ku saabsanayd Saldhigga Millateri ee Somaliland Imaaraadka ka siisay Berbera oo ay labada Gole ee Baarlamaanku Axaddii toddobaadkii hore Aqlabiyad ku ansixiyeen.

Baarlamaanka Somaliland, ayaa 144 Xildhibaan oo ka tirsan 164-ka Mudane ee labada Gole ee Wakiillada iyo Guurtidu ka kooban yihiin, ayaa oggolaaday Axaddii toddobaadkii hore Codsi Madaxweyne Siilaanyo u gudbiyey oo ahaa inay oggolaadaan inay Xukuumaddu Dawladda Imaaraadka Carabta la soo gasho Heshiiska ay Saldhigga Millateri Berbera kaga siinayso, balse Guddoomiyaha Golaha Wakiillada iyo Xildhibaanno Mucaaradka ka tirsan ayaa ka baxay fadhigaas wada-jirka ahaa, halka qaar kale xoog lagaga saaray, qaar la xidhay, kuwo kalena Askar Golaha la geeyey garaaceen.

Haddaba, Doodda shalay BBC-du qabatay oo uu Daaddihinayey Weriye Cabdinuur Sheekh Maxamed Isaxaaq, waxa ugu horreyn lagu bilaabay Cabdiraxmaan-Cirro, waxaanu ku dooday inaan waxa Golaha la keenay Heshiis ahayn oo uu is-beddelay Ajandaha Madaxweynuhu labada Gole Warqadda ugu soo qoray, ee la keenay Waraaqo, isla markaana Golaha la afduubay, sidoo kalena aanu jirin Sharci labada Gole ka dhaxaysiinaya inay wada ansixiyaan Heshiis ay Xukuumaddu soo gashay oo la xidhiidha Dhaqaale, Siyaasad iyo Nabadgelyo. Balse, waxan la ansixiyey ay ahaayeen Warqado Luuqadda Soomaaliga Madaxtooyadu ku soo qortay.

Hase-yeeshee, Wasiirka Madaxtooyada, ayaa ku dooday; "Waxaannu labada Gole ee Baarlamaanka hor-keennay wax aannu ugu magac-darnay Nuxurka Heshiiska Saldhigga Millateri lagu yagleelayo. Heshiisyada Shardi maaha in lagu qoro Luuqadda Ingiriisida, waxaannu ku qornay Luuqaddayada Hooyo ee Soomaaliga, Mudanayaashuna waa Mudanayaashayadii oo kala dudduwan, waxaa lagu Qoraa Ingiriisida oo waa luuqadda dunidu isku afgarato oo waa lagu qori lahaa, waxaanannu Turjunnay oo Golaha geynay mucda iyo nuxurka Heshiiskaas. Saaxiibkay Cabdiraxmaan-Cirro oo ka mid ah labadaa Aqal waxay halkaa Mudanayaashu ka ansixiyeen wuxuu ogyahay inuu Sharci yahay, Cid beddeli kartaa ma jirto oo waa Sharci.”

Maxamuud Xaashi oo la weydiiyey Sababta ay Heshiiska rasmiga ah u horkeeni waayeen Golayaasha, waxa uu ku jawaabay; "Heshiis aannu saxeexnay-ba ma jiro. Heshiiska waxa la saxeexaa marka la ansixiyo, heshiisku waa heshiis cusulus oo saamayn ku leh Dhaqaale, Siyaasad iyo Nabadgelyo, waxaanannu saxeexaynaa marka uu Heshiisku ansaxo oo Looyarro u baxayaan oo Qaab-dhismeedkiisa lagu qorayaa, waana wax caan ah oo dunida laga ogyahay ee waxaannu annagu abuurayno maaha.”

Sidaa awgeed, Guddoomiye Cirro oo la weydiiyey waxa ay u sugi la’yihiin Heshiisku inta uu heerkaa Wasiirka Madaxtooyadu sheegay gaadhayo, waxa uu ku jawaabay; "Ma jecli Wasiirku waxaanu sheegin inaan ka sheego, labada Shir-guddoon wuxuu u sheegay inay Golayaasha keenayaan Heshiis ay la galeen Imaaraadka Carabta. Sida uu qorayo Qodobka 53-aad ee Dastuurka SLN Golaha Wakiilladu wuxuu ansixinayaa Heshiisyada dawliga ah ee ay ka mid yihiin kuwo Siyaasiyadeed, Dhaqaale iyo Nabadgelyo, meel ay Dastuurka iyo Sharciga kaga taallo Nuxur Heshiis baa la keenayaa Golayaasha ma jiro, qodobka 12-aad ayaa awood u siinaya Xukuumadda inay geli karto Heshiis, markaa Xukuumadda waxa laga rabaa inay Golayaasha keento Heshiiska ay gashay markay soo gasho ka dib, waayo? Awoodaha Qaranka waxa loo qaybiyey saddex, Xukuumadda waxa awood loo siiyey inay Heshiis geli karto, Baarlamaankana waxa awood loo siiyey inuu hubiyo heshiiska ay soo gashay, haddii aanay Heshiis-ba soo gelin, maxay keenaysaa Xukuumaddu? Waxaannu leenahay Xukuumaddu Heshiis rasmi ah ha keento. Waxaana Golayaasha ku cusbaa immikaannu keennay ee Annaga oo fadhina oo akhriyeyna halla ansixiyo, waa wax Ugub ku ah Somaliland oo ku cusub.”

Wasiir Maxamuud Xaashi, ayaa geestiisa ku dooday in Nuxurkaa ay horkeeneen Golayaasha ee la ansixiyey noqonayo Heshiiska rasmiga ah ee la saxeexi doono, isla markaana haddii wax laga beddelo ay Nuqul ka mid ah horkeeni doonaan ama tusi doonaan Shir-guddoonka labada Gole ee Guurtida iyo Baarlamaanka. Waxaanu yidhi; "Waxaannu labada Gole u geynay heshiiskan, waxa uu ahaa heshiis culus, qodobka 61-aad ee Dastuurka JSomaliland, waxa uu ka hadlayaa Fadhiyada wada-jirka ah ee ay labada Gole isugu iman karaan. Qodobka 61-aad, Farqadda T, halka u dambaysa waxaa ku qoran arrimaha labada Gole ay ka doodayaan ee ay isugu imanayaan ansixintiisa inay ka mid yihiin Heshiisyada leh Dabeecad goboleed ama Caalami, heshiiskanina waa Heshiis culus oo saamayn wayn leh.”

Prof: Cabdi Ismaaciil Samatar "Wixii ka dhacay Hargeysa, waxaan isleeyahay waxa ka dhacay Riwaayad bay ahayd marka Runta la sheego. Waxay Riyaawad u tahay waxa weeyaan, heshiis qodobbadiisii iyo wixiisii u dhan yihiin oo aan xataa weli la saxeexin, laakiin sidii heshiis u qoran; haddaan la keenin Baarlamaanka, dawladdu way riyoonaysaa oo Sharciga kuma socoto haddii Sharci jiro meesha, taasi waa ta koowaad, waxaanan isleeyahay Cabdiraxmaan-Cirro ayaa arrintaa ku saxsan. Waxa kale oo Hargeysa la iiga soo sheegay in Jujuub meesha (Baarlamaanka) lagu mariyey. Markaa, ma arkayo heshiis caalami ah, heshiisna ma noqon karo haddaan wax la saxeexin weli, markaa waxay ahayd in la yidhaahdo; ‘waxa laga heshiinayaa waa arrimaha caynkan ah’ oo sidii Heshiiska loo saxeexi lahaa u qodobbaysan in Baarlamaanka la horkeeno oo wakhti la siiyo oo ay ka doodaan Xildhibaannadu. Laakiin, inta Maanta la keeno la odhan maantaa la ansixinayaa, Siilaanyo iyo Madaxti-nimadu meesha way ku khaldantay ayaan isleeyahay. Laakiin, waxaad moodaysaa Madaxda Soomaaliyeed ama Tii Soomaaliya ka jirtay ee wakhtigeedu dhammaaday ha noqoto ama tan ka jirta Hargeysa ha noqotee inuu Dalku Biic (Baayac) ku jiro ayaad moodaysaa, oo aan laga baaraandegayn waxa waxani keeni doono. Haddaad aragtid Saldhigyada Millateri ee laga samaystay Afrika intooda badan wax Nuur iyo wanaag u keenay Afrika ma jiro. Markaa, Dadka Masaakiinta ah ee Somaliland ee nabadda keensaday haddii wax loo keenayo in wax edeb leh loo keeno ayey ahayd, ee in Ciidan meesha loo keeno may ahayn, aayaha dambe ee ka iman karana lagama baaraandegin.”

Basle, waxa uu mar kale Wasiirka Madaxtooyada Somaliland ku dooday in ay Somaliland hormuud iyo tusaale u noqonayso Dimuquraadiyadda Geeska Afrika ee Saldhigyada Millateri laga samaystay, kuwaas oo uu sheegay inaanay dhammaantood midna Baarlamaan la geynin, balse ay Somaliland geysay, tusaale wacanna u tahay dalalka Mandaqadda ee Geeska. Waxaanu intaas ku daray inaanay Xukuumad ahaan cid ay jujuubeen iyo cid ay qasbeen midna jirin, in maalin lagu ansixiyo iyo in laga doodo toona aanay iyagu lahayn ee ay tahay hawl u taallay Mudanayaasha. Maxamuud Xaashi waxa uu Prof: Samatar ku tilmaamay inuu yahay Nin aan waxba ogeyn oo had iyo jeer ka soo horjeeda Somaliland.

Sidoo kale, Dhakhtar Maxamed Cabdi oo Bare ka ah Jaamacadda Metro oo ku taalla magaalada London ee waddanka Britain, waxa uu ku dooday oo uu yidhi; "Arrintan Saldhigga Millateri waxay sal ku leedahay oo aan marnaba ka madhnayn inay soo martay hannaan badan, isla markaana waxay soo martay dawladdii Federaalka Soomaaliya ee hadda la beddelay, arrinta Somaliland wax badan baa qabyo ka ah sida muuqata, waayo? Maaha dawlad la aqoonsan yahay oo geli karta heshiis noocan oo kale ah, haddii ay dhacdayna waxay wiiqi kartaa mustaqbalka heshiiska oo la hor-istaagi karo marka caalami ahaan loo eego oo xataa ay dawladda cusub ee Soomaaliya is-hortaagi karto. Dhinaca kale marka laga eego labada Gole qaabkii loo mariyey ma ahayn qaab cad. Waxa hadlayey Guddoomiyihii Golaha Wakiillada, waxaanay ahayd in Heshiis cad oo qodobbaysan Baarlamaanka la hor-geeyo. Danta Imaaraadka Carabtu ka leeyahay Saldhigganina waa in dagaalka Yemen lagaga qayb-qaato, oo ay danaynayaan inay Culays saaraan Xuutiyiinta Iiraan caawiso oo saamaynteeda yeelan karta.”

Prof: Cabdi Ismaaciil Samatar, ayaa sharraxay dhibaatooyinka iyo faa’iiidooyinka Saldhiggaasi soo kordhin karo sida ay u kala duwan yihiin, waxaanu yidhi; "Dawladda hore ee la beddelay ee Muqdisho way ogeyd waxa meesha ka socda iyo Heshiiska Saldhigga, waxaanad mooddaa inay u sanqatay oo ay tidhi socda, Imaaraadku hore umay indha-indhayn inay Saldhig Millateri ka samaysato waddanka Soomaalida, waxa keenay waa dagaalka Yemen ka socda, Cadaawad cusub bay Soomaali ku keeni doontaa. Waxaa la leeyahay Ciidan kale oo dalka yimaaddaa muxuu gobolka keeni karaa? Waxa la leeyahay Khayraad baa la soo saari doonaa, nabadduu kordhin karaa. Horta, waa mid ee Ciidan dagaal ku jiraa nabad ma keeni karo, ta labaad haddaad deristid meelaha Saldhigyada laga samaytay intooda badan meeshu waxay noqotaa meel gadoon ah, oo aan ku xidhnayn waddanka intiisa kale oo aan xataa Madaxdu geli karin, tusaale waxaad ka soo qaaddaa Saldhigga Madaarka Muqdisho ee Ciidammada Shisheeye, wax allaala wax nafaqo ah oo xidhiidh ah oo ay la leeyihiin Dadka Muqdisho oo ay u soo kordhiyeen ma jirto, kanina (Saldhigga Berbera) kaas buu la mid noqon doonaa, waana Ciidan dagaal ku jira meel kale ah. Ta kale Ciidammada noocaas ahi waxay keenaan Edeb-xumo badan oo Shacabka lagu beero, in Dadku Jidhkiisa ka ganacsado, Khamri, Daroogooyin iyo Dhaqan-xumo caynkaas ah. Markaa, waxaan odhan lahaa haddii la doonayo in gobolka la dhiso oo Khayraadkiisa la kordhiyio oo Dadka noloshiisu kor u soo kacdo, waa inuu ahaa mid cad oo xalaal ah oo aan Dadka la cabbudhin. Dagaalka Yemen ka socdaana Yemen oo keliya kuma eka, Somaliland-na waa gobol Nabad ah oo xasillooniyi ka jirto, waxaanan isleeyahay haddii halkaa Ciidammo yimaaddaan inay soo weerari doonaan, maaha uun kuwa Yemen ka dagaallamaya ee inay kuwo kale oo meel fog jira oo ku xidhani ay dhibaato u keeni karaan dhulkaas nabadda ah. Waxaanan isleeyahay arrintaasi wanaag farabadan keeni mayso haddaan xalaal laga dhigin. Carabi dan bay kaa leedahay ee waxay kuu qabatay intaa Soomaalidu dhibaatoonaysay ee Dhalinyarteedu Badaha iyo Saxaraha ku dhammaanaysay ma jrito. Waxa jira Dhalinyaro badan oo Waqooyi ku nool oo qaarkood Gabayo ay ku diiddan yihiin Saldhiggaas tiriyeen, waxaan leeyahay halla dhegaysto Dhalinyarta iyo Himiladooda, maaddaama oo toddobaatan Boqolkiiba Dhalinyaradu Bulshada ka yihiin.”

Cabdiraxmaan-Cirro, ayaa isaguna taageeray sharraxaadda iyo soo jeedinta Prof: Cabdi Ismaaciil Samatar, waxaanu Cirro sheegay inuu ka werwer-qabo in Mashruuca Saldhiggaasi noqdo mid sahayan kara Somaliland iyo jiritaankeeda. Sidoo kale, Dr. Maxamed Cabdi, ayaa isaguna taageeray, isla markaana soo dhaweeyey oo muujiyey inuu qabo aragtiyo la mid ah kuwa uu muujiyey Prof: Samatar.

Gebo-gabadii, Wasiirka Madaxtooyada Somaliland Maxamuud Xaashi Cabdi, ayaa ku dooday in aanu saamayn taban Mandaqadda geeska ku yeelan doonin Saldhigga Berbera laga hirgelanayo, sida Itoobiya iyo dalalka kale midna, Itoobiyana ay Somaliland ahaan ka qanciyeen in Saldhiggaas Millateri aanay dawlado kale iman doonin oo aan Imaaraadka ahayn, isla markaana ay aqoonsan yihiin dawladda Yemen oo aanay Xuutiyiinta aqoonsanayn, khatar ay filayaan inay kaga iman karto Xuutiyiintana aanay jirin ee faa’iidada ay ka filayaan ka badan tahay. Waxa uu ku dooday Wasiir Xaashi inaanay dawladda Federaalka Soomaaliya wax door ah ku lahayn heshiiska Saldhiggaas ee la saxeexi doono, balse ay tahay masuuliyad iyo awood ay Somaliland leedahay, Somalilandna aanay Soomaaliya ka mid ahayn 25-kii sannadood ee u dambeeyey. "Cabdiraxmaan-Cirro iyo Saaxiibbadii waxaan leeyahay ha u hoggaansamaan Sharciga iyo aqlabiyadda Golayaasha. Heshiiskaasi waa ansax, waa Sharci waannu saxeexi doonnaa, Saaxiibbadayna waxaan leeyahay taageera oo aqlabiyadda u hoggaansama.”