Waxeyna ognahay in cilmigu kobciyo caqliga qofka kana saaro jaahilnimo la mid ah mugdi uu qofku ku nool yahay.  Sida Qur’aanka inoo bayaamiyay "Masina qof wax bartay iyo mid aan waxba baranin”.waxa marag ma doon ah in bulshooyinka caalamku ku kala horumaraan cilmi iyo aqoon , horumarka bulshona uu ku xidhanyay heerka aqooneed iyo sida ay u manaafacaad sadaan ama u dheefsadaan ugana midho dhaliyaan aqoontaas.Waxa hubaal ah in waagi beryaba hooyo goor hore u kacdo ugu yaraan hal qof oo guriga jooga si ay quraac ugu diyaariso kadibna intay u lebisto goob waxbarasho u dirto. Waxa unuunka ka badan inta arday eed subax kasta aragto isagoo xidhan ama ku lebisan dhar goob waxbarasho u gaar ah. Waxa sannadba  sannadka ka dambeeya sii kordhaaya ardeyda dugsiyada waxbarasho la qoraayo taasina ay sabatay in dugsiyada wax lagu barto cadadkoodu kordho. Dhanka kale baahida loo qabo tacaliin sare ayaa korodhay taas oo sababtay in jamaacadaha tiradoodu isa soo tarto. Sannadba sannadka ka dambeeyana waxaa sii kordhaaya cadadka ardeyda jaamacadaha ka Qallin-jebinaaya.

Iyadoo dedaal naf iyo maal ah ba lagu bixiyey sidii kor loogu qaadi lahaa tayada waxbarshadda, yar iyo weyna loo heelanyay sidii aqoon Anfac iyo aayo leh loo heli lahaa.  Waxa  cad oo ayaandarrro in aaney aqoontu wax isbedel ah inagu keenin hab nololeed,akhlaaqeed, dhaqan, dhaqaale,caafimaad iyo dhan fikirba.  Suurtogal ma aha in aynu xarumaha aqoonta ku noqnoqonno si aynu u helno shahaadooyin aynaan aqoonteedii laheyn. Sidoo kale micno masameynayso in aynu siddano halku dhegyo aqooneed sida aqoonyahan ama barafisoor aan waxba innoga hooseyn, aqoontana aan gudbin kareyn isla markaana aan bulshada saameyn ku lahayn.

Waxa is weydiin leh maxey aqoonteenu u gudbi weyday oo isbedel inoogu yeelan weyday?  Maxaynu u awoodi weynay ama u arki weynay in aan  ikhtiraacno aalad cusub ama bulshada ka saarno caqabada ragaadiyay islmarkaana ugu horseedi weynay nolol sado iyo sareedo leh. Waxaan dul istaagi doonaa  dhowr qodob oo aan u arkey in ay aqoonteenu gudubto hortaagan yiin.

1.     Faham la’aan: waxa aad mooda in aqoonta iyo cilmiga aynu buugta u sidanaba aynaan faham saneyn oo quluubteenaba aney hoos ugu duxin. In badan oo ardeyda ka mid ahi waxey moogan yihiin qiimaha aqoonta ay baranayaan subax walbana u kalahayaan, sidoo kale waxey moogan yihiin wakhtiga qaaliga ah ee ay ku bixinayaan,waxaad arkeysaa ardey badan oo ku odhanaysa "meesha (dugsiyada) qadadda ayaanu ku  sugnaa”. Taasna waxay kuu caadeyneysaa  faham la’aanta qiimaha aqoonta. Waxaad kale ood la dhegeysaneysaa  ardey jaamcadeed oo mawduuc soo jeedinayaa oon gebi ahaan ba fahan sanayay mawduuca uu ka hadlaayo faa’iidadiisa iyo faa’do daradiisa.

2.     Akhris yaraan: Akhrisku waa mid ah hilinada aqoonta looga arooro waxaanu kobciyaa caqliga. Akhrisku wuxuu xoojiyaa fahamka qofka, qofkana wuxuu tusaa mawjado hor leh oo cilmi ah oo aanu qofku ogeyn.   dadku siyaalo kala geddisan bay wax u akhriyaan. U jeedooyin kala duwan way ukhriyaan oo ay ka mid yihiin xograadin ay baadi goobayaan, xog ka maqan oo ay haraad u qabaan, kuwo kale ayaa madadaalo ahaan u akhriya. Dad badan waxay akhriyaan aqoonta diinta si u fahmaan dadkana ugu gudbiyaan. Kuwo kale waxey akhriyaan takhasusaadkooda iyagoo baadigoobaya maqaalada laga qoray iyo sharaxaadaha ay dadku ka bixiyeen takhsuskan. Dadkale ayaa jira oo akhriya soyaalka bulshadooda iyo dunida kaleba si ay u ogadaan isbedelka taarikheed iyo saameynta ay ku leedahay heerka bulshada ee manta. Isku soo wada duub oo waxa aad u yar dadka dalkeena wax akhriya . waa cilmi dhegood haddii inta laguu dhigay uun aad akhrido se waxa weeye in aad meelo badan wax ka doonto oo aad akhrido. Dalkeena waxa yar ama aan jirinba goobaha wax lagu akhriyo iyo dukaamo lagu iibiyo buug tayo leh. Akhrisyaraantuna waa ka mid wax yaalaha keenay in aaney aqoonteenu gudbin.

3.     Dhiirigelin la’aan:  dhiirigelintu waxey sababtaa in uu qofku horusocdo oo halka uu joogo ka horumaro. Waxey in ardeygu boodhka iska tumo oo uu ku hamiyo halka saaxiibkii ama ardey kale gaadhey. Guud ahaan waxaan dalkeena ka jirin tartanno joogto ah oo dugsiyada ama jaamacadaha u dhexeeya. Waxa kale oon jirin ama yar tartanno ka madaxbanaan xarumaha waxbarashadda oo abaabula aqoon isweydaarsiyo kadibna kooxda guuleysata jawaa’is gudoonsiisa, taas oo keeneysa in ardeyda kusoo dhiiradaan si ay uga qeyb qaadan laahayen. Ma jirto cid abaal marin siisa shakhsiyaadka rikoodhka jebiya oo guul ka soo hoyiya dhanka waxbarshada. Sidoo kale ma jirto cid gacan qabta oo dhiirigelisa shakhsiyaadka maskaxda tuujiya ee ikhtiraaxa wax cusub dhankastaba ha ahaate walow ay yaryihiinba.

4.     Manhajka dalka: manhanka waxbarasho ee lagu qaato dugsiyadda dalka ayaa isna ah mid aan tayo laheyn, kaas oo ay ku badan yihiin aragtiyo (theories)  ay leeyhiin wadamada reer galbeedku. Dugsiyada dalka ayaan iyana si isku mid ah manhajka looga wada qaadan.

5.     Qalabka sayniska oo yar: waxa goobaha waxbarashada ku yar laboratariyada ay ardeydu ku sameyn laheyd tijaabooyinka, suurta galna ka dhigi lahaa in ay indhahooda ku arkaan cadharada kitaabada ku yaal, taasi waxey fududeyn laheyd in ardeydu ku dhiiradaan in ay tijaabooyin cusub sameeyaan oo wax cusub ikhtiracaan ama soo saran.

Guntii iyo gebagebadii, waa in meel looga soo wada jeesto sidii waxbarashada dalka heerka ay hadda joogto kor looga si qaadi lahaa. Si dalkan iyo dadkiisuba ay u gaadhaan nolol bash-bash iyo barwaaqo leh waxa muhiim in il gaar ah lagu eego waxbarashada dalka iyadoo manhajka tayadiisa kor loo qaadayo. Waxaan wasaarada waxbarashada ku boorinaya in dedaalka ay waxbarashada ugu jiraan si laban-laabaan. Ugu danbeyn waxan dhalinyarta ardeyda ah kula talinayaa in ay indhaha furan oo ay maskaxda geliyaan in ay heerka waxbarashada caalamka la talaabsan karaan iyagoo dalkooda hooyo jooga. Waa in ay dhalinyartu aaladaha casrigaha ee Internetku ka mid yahey ay dhanka togan u isticmaalaan wakhtigooda qaaliga ahna ay dhanka waxbarashada geliyaan. Waa in dhalinyartu akhrisku kutaabka badan joogteeyaan si caqligoodu u koro.

W/Q:Mohamed Abdulkadir

mo.abdulkadir01@gmalmail.com

0634330963