Shirkadda DP world oo kamid ah shirkadaha hadda maamula badaha dunida ta ugu weyn ayaa ah shirkad saldhigeegu yahay dalka isku taga imaaraatka carabta tani oo markii u horaysay la aasaasay sannadkii 1999 kii, waqtigaasi shirkadda waxa la odhan jiray#Dubai_Port_international.
Asaaskeeda kadib heshiisyadii maamul baddeed iyo saliideed ee ugu horeeyay waxa ay la yeelatay waddanka boqortooyada sucuudiga gaar ahaan iyada oo la wareegtay daanta( south container terminalka)

Waqtigaasi ay joogtay sucuudiga waxa ay horumarin baaxad leh ku samaysay guud ahaanba infrastructureka ay dekaddu lahayd iyo qaabkii uu sucuudigu dunida ula macaamili jiray.
Waxyar kadib oo ku beegan 2000 wax ay iyana heshiis la gashay isla waddankan aynu jaarka nahay ee jabuuti oo ay ka dhigtay the only gate way to the horn of africa.
Jabuuti waxa ay noqotay waddan ku badhaadhay heshiiskan ay la gashay kaasi oo keensaday inay noqoto marinka ugu weyn bariga afrika, waxa kale oo uu u saamaxay in Dekadda jabuuti noqoto meesha ugu shaqaalaha badan guud ahaanba dalka marka la eegayo employement rateka.
Sida oo kale heshiiskaasi waxa uu saamayn ku yeeshay sumacadda iyo sharaftii uu waddankani ku lahaa dunida isaga oo u sahlay in shirkaddo badan oo caalami ahi heshiisyo la galaan kuwaasi oo ka kala socda dalalka china, japan iyo america.
Sida oo kale waxa saldhigyo militaryka dhistay waddamada ay ka mid ka yihiin maraykanka iyo shiinuha tani oo iyana kor u qaaday amaanka, shaqaalaynta iyo ganacsiga waddanka.

Intan oo kaliyaata maaha ee waxa ay jabuuti ka faa'idey inay xidhiidh adag la yeelato guud ahaanba caalamka gaar ahaanna jaamacatu carab oo dalka jabuuti ka hirgalisay infrastructures u badan:- waddooyin , iskuulo, health centres iyo rehabilitation centers.
Dhanka kale, isla sannadkii 2002 hindiya iyo constanta ayay heshiis la gashay.
2003 sida oo kale Roomania ayay la gashay..

Waxa aad xasuusataa waqtiyadan aan kor kusoo xusnay in shirkaddan hadda caanka ah Dp world la odhan jiray DPI iyada oo qaabkan ahna ay dunidaas aan soo xusnay xidhiidhyo adag la yeelatay duniduna sidan kula macaamishay!!!.

Haddaba, somalilaan miyaanay kusii nasiib badnayn in maanta iyada oo Dp world ah ay heshiis la gasho?

DPI goorma ayay DP world isku rogtay.?
*************************************
Dp world waxa ay ka samaysantay isku taga Dubai port Authority iyo Dubai port international horraantii sannadkii 2005tii.

Waqtigaasi laga soo bilaabo waxa ay noqotay shirkad dawli ah oo si rasmi ah uga sharciyaysan dalka imaaraarka carabta, walibana waxa ay isla sannadaad in ku siman 2006 ay la wareegtay shirkad la mataano ahayd oo la odhan jiray P and O.

Dp world oo hadda ah shirkaddan casriga ah ee somaliland heshiiska la gashay waxa ay maamushaa 77 marine and inland terminals iskugu jira iyo ganacsi ka 50 meeyo oo garab socda kuwaas oo ay ka hirgalisay in kabadan 40 waddan oo ku kala yaala lixda qaaradood ee adduunka .

lixdan qaaradood dhamaanba waddamadoodu waa ay ka mano sheegteen sida ay u dhan yihiin marka laga tagi waayo maraykanka, djibouti iyo yemen.

Haddaba, halkan waxa ka cad in fursadda somalilaan kula shiraakoobayso DP world ka duwan yahay ka jabuuti!!!!.

Heshiiska Dp world ay somalilaan la gashay maxaa uu keensan karaa?.
********************

Heshiiska ay somaliland la gashay waa heshiis dhigaya inay joogto dalka muddo ku siman 30 sannadood misena ay leedahay kordhis toban sanno ah.
¥Heshiiskani waxa uu jaanis siinayaa in somalilaan ay noqoto waddan u furnaada dunida lana aamini karo , misena dunida inteeda kale kusoo hiran doonto maadama oo shirkad kamid ah kuwa dunida loogu aaminka badan yahay ay ku aamintay inay somalilaan gashato hanti dhan 442 million oo dollar .
¥Heshiiskani waxa uu keeni doonaa in shirkado badan oo kale usoo kala dheereeyaan sidii ay u maal gashan lahaayeen:- fishingka, tourist industries, salt production iyo other marine related projectska.

¥Heshiiskani waxa uu keeni doonaa in dekaddan ruushku inoo dhisay 1968kii ee la cusboonaysiiyay 1980 kii oo gabigaba ah square yard dhan 5600sqm, oo leh 10 cranes iyo tiro yar oo fork lifters ahi inay hesho balaadhin dhan 250,000sqm yard ah, automatic cranes, storage facilities, fork lifter iyo an other containers terminals.

¥Waxa barbar socon doona infrastructes ay kamid yihiin horumarinta bilicda magaalada sida waddooyin la hirgaliyo iyo goobo bulsheed oo ay kamid yihiin:- cusbitaalo, MCHs iyo libraries.
¥ intan uun maaha ee waxa uu keensanayaa heshiiskan balaadhinta dekaddu inay kordhaan shaqalaha dekadda ka shaqeeyaa, inay yeeshaan shaqaluhu mushaharooyin ka fiican kuwii hore, in shaqaaluhu yeeshaan xirfad dhisid oo kaliya ayna xamaalan uun ee qaarkood loo tababaro wiishashka cusub, waxa ay keensanaysaa in shaqaaluhu yeeshaan xuquuq iyo insurances caafimaadkooda kafaala qaada.
¥ waxa kale oo heshiiskani keensanayaa in magaaladdu guud ahaanba horumarto lana mid noqoto mgaalooyinka caalamka ee xeebaha ku yaal , waxa tani keensan doontaa in dadka magaalada u dhashay abuurtaan ganacsiyo ay ugu horeeyaan hotels, guest houses, supermarkets, restaurents, cafeterias and gas stations tani waxa ay kor usii qaadi doontaa shaqaalaynta iyo lacagta magalada soo gasha.
¥ dhanka kale dhul leyda magaladdu( lanlords) waxa ay heli doonaan fursad qaali ah oo ay lacag ku sameeyaan, haddadan waxa la soo sheegayaa in dhulkii berberi kor u kacay qiimo ahaan.
¥ mashruucan waxa kale oo la socda hirgalinta berbera corridor oo ah mashruuc qaali ah oo ay ku kacayso malaayiin dollar iskuna xidhi doona ethiopia iyo somalilaan.
¥ waxa uu heshiiskani keensanayaa in xidhiidhka diplomacyadeed ee labada dal kor u kaco duniduna tartan soo gasho.
Waxa tan barbar socon karta caawimooyin waxbarasho, military, caafimaad iyo bulsheedba oon ka heli karno imaaraatka haddiiba xidhiidhkeena ku waajahan aynu wanaajino.

Qaabkee faa'idada loo kala macaashayaa?
***********************************

¥ Heshiiskani waxa uu ogolaanaayaa in somalilaan iyo Dp world si wada jir ah u maamulaan dekadda(joint venture), waxa uu heshiiskani dhigayaa in xubnaha la soo magacaabayo maareeyaha dekaddu ka mid yahay!!.

¥ Heshiiska noocan ahi waxa uu sidoo kale leeyahay somalilaan wax ay heli doontaa lacagtii ay awalba ka qaadan jirtay alaabaha ka soo daga iyo kuwa ka dhoofaba (export and import fees).

¥ Waxa ay somalilaand sidoo kale helaysaa lacagta kiraynta dekadda oo u dhiganta celcelis ahaan in kabadan inta xaasilka ah ee dekadda kasoo xaroon jirtay awalkii hore.

¥ Dp world waxa ay qaadanaysaa lacagta maraakiibta kusoo xidhanaya dekadda oo awalba ahayd lacag aan xisaab lahayn , ahaanna jirtay tii ku xaroon jirtay madaxtooyada!!.
¥ Dp world sida oo kale waxa ay qaadanaysaa lacagta kasoo baxda container yardska ay iyadu maal galin doonto.

Isku soo wada duub oo mashruucani waxa uu noqon doonaa mashruuc ka mid ah kuwa dunida ugu qaalisan ee dawladi jaanis u hesho.
Sidan oo ay tahayna waxa guul ah in kulmiye maanta ku guulaystay fursaddan qaaliga ah een abid soo marin somalilaan.

Waxa uu heshiiskani abuurayaa jawi horumar iyo wanaag oo lagu xasuusan doono kulmiye iyo siilaanyoba.!!!!.

Heshiiskan sidee baa ay u arkeen waddamada jaarku?
************************************

Heshiiskan oo abqaalkiisku si weyn usoo mudhay bishii may ee sannadkan markii wafti ka socda Dp world ay somalilaan yimaadeen ayaa waxa uu pressure culus kala kulmay waddamada jaarka.

Waddamada argagaxa iyo naxdinta uu ku noqday waxa kamid ah:- dawladda jabuuti, dawladda jabuuti waxa ay dareensanayd in soomalilaan oo heshiiskan lala galaa keensanayso inuu hoos u dhaco suuqa ay monopolyga ku haysato ee geeska afrika.
In political tieska ay la leedahay duwalul carab xagal daac soo gaadho iyo in guud ahaanba ictiraafka somalilaan oo irbad xanuun kulul ku ah jabuuti hirgali karo waqti kadib haddii somalilaan iyo dunidu si wacan isku barato, Waayo horumarka kasoo kordha somaliland waxa uu markasta competition la galayaa isla iyada tanina waxa ay yaraynaysaa macaashkeeda iyo employed rate dalkeeda tani oo gadaalena inflation ku kicin karta .

Sidaas oo ay tahay jabuuti dagaal adag baa ay arrintan ka gashay se waxa uu u guulaysan waayay laba sababood aawadood:-

1. Jabuuti waxa ay maxkamad iskula jiraan isla shirkadan sidan oo ay tahay xafiiltankoodu waxa uu keenayaa in somalilaan ay jaaniska hesho.
2. Ganacsadaha weyn ee reer jabuuti ( boore) oo ay siyaasad ahaan is hayaan madaxweynaha dalka ayaa isna qayb ka ahaa dadka lobbyingka u samaynayay heshiiskan hirgalintiisa, tanina waxa ay noqotay in jabuuti mar labaad halkaasi ku jabto.

NB.( Dunida waxa laysku qabaa danooyin badan sidaas oo ay tahay danteenu ninkasta oo ay ku jirto maadama oo kollay ay inooga badinayso laa saaxiibkiisu waa dawo iyo diblumaasiyad).

Dhanka kale, waxa dagaal adag iyana gashay dawladda somaliya oo u arkaysa in heshiiskani carqalad ku yahay sababahan awgood:-

1. Waxa uu heshiiskani meesha keenayay in magaca somalilaan oo dawlad ah dunida iyo gaar ahaanba duwalu carab lagu falanqeeyo.
Waxaana tusaale fiican ah sida jariiradaha ay ugu weyn tahay#gulfnewsay markasta u lahayd "Somalilaan oo ah waddan madax banaan oo somaliya ka go'ay muddo ku siman 25 sannona ahaa waddan nabad ah ayaa heshiis la galay Dp world". Tani waxay keentay jab dublumaasiyadeed iyo in dabarkii aamusiinta somalilaan iyo qarinta magaceedu uu ka go' somalilaan.
Guushaa kulmiyaa leh oo arrintan dhabarka u dhigtay.
2. Waxa ay somaliya u arkaysay in heshiiskani meesha ka saarayo awooda ay ku sheegan jirtay inaan la'aanteed heshiis lala gali karin somalilaad oo ugu danbayntii waa tii dhacdayd in magaca somalilaand sifo sharci ah loogu galo heshiis noocan oo kale ah taariikhda somalilaan fagaare caalami ah.

Tani waxa ay jabisay iyana doodii daciifka ahayd ee odhan jirtay" soomaliya la'aanteed somalilaan heshiish ma gali karto".
Isku soo wada duub oo dhawaaqyadii ka baxayay telefishanada carabta, jariiradaha imaaraatka iyo wargeysada ingiriiska ee#Dailymailiyo#indepedentiyana waxa y somaliya ku ahaayeen dhabar jab iyo ugu yaraan jiritaanka wax somalilaan la yidhaah oo tisqaaday dunidana wax la qaybsanayaa inuu jiro, waana ta aakhirkii keentay in wasiirada somaliya ka hadlaan!!!!.
Yaase u joojinaya qarankan tisqaaday hogaankiisa hore usii xaaqay canjareefo kastee.

Haddaba, heshiiskani waa ka noocaas ah ee ee midho dhalkiisu keenaynayo in dunidu ka hinaasto.

(Reer somalilaan intaas ayaa caqli celin ugu filan)..

Kaliya hays waydiiyo qofka somalilanderka ahi why ay waddamadaasi uga qayliyeen?. Jawaabtu iyadaa isa sii sharaxi doonta markaasi.

Heshiiskani muxuu somalilaan dhaawac ku keeni karaa?
*********************************.

Shirkadani wax ay heshiisyo la wadaa in ka badan 40 waddan ku dhawaad 40 kaas waddan waxa madmadaw soo kala dhex galay kaliyaata waddamada maraykanka oo isagu uga baqo qabay amniga waddankiisa kadib markii dekad kamid ah dekadaha waddankaas ay la wareegtay inkasta oo bilawgii hore homeland securityga, chamber of commerce iyo dawladduba ansixisay gadaalese heshiiskan waxa awooda vetoda markii u horaysay u adeegsaday madaxweyne G.w.bush kaasi oo laalay heshiiskan se shirkadu kama bixin waddanka oo ganacsiyo kale ayay ka waday.

Waddanka yemen laftiisa waa ay ka baxday sababo laysku khilaafsan yahay awgood, sida iyada oon phasekii koowaad ee qandaraaska dhamayn. senegal lafteeda waxa soo kala dhex galay madmadaw waxogaa ah.
Waddanka jabuutina hadda waxa ay iskula jiraan maxkamad!!!!.

Haddaba, marka loo eego 40 waddan oo ay ka shaqayso 3 waddan oo dhib kasoo waajahday una dhiganta 1.2% meelahay maamushay waa wax yar misena dhici kara marka ganacsi intan leeg la maamulayo.

waxa hubaalti ah siday DP WORLD SHEEGTAY in" heshiiska somalilaan la gashay uu ahaa kii ugu adkaa ee abid gasho" waxa ay tiri qaran yar oo shaklsan baad ahaydeen sidaas oo ay tahay baa ay qasab noqotay in heshiiskan aad ka fiirsataa".
runtii kuwani waa daliilo adag oo sheegaya sida heshiiskan looga fiirsaday waxkasta oo cawaaqib ah oo kasoo noqon karta.

Sidaas oo ay tahay waxa haddaba su'aashu tahay somalilaan maxaa uga meel yaala?.

Somalilaan waxa ay la gashay heshiis dhan 30 sannadood loona qaybiyay wajiyo, waji kastana wax gaara la qabanayo.

Waxa intaas dheer in somalilaan iyo iyadu heshiis ku galeen haddiiba ay wax qalad ahi yimaad in si loo wada dhan yahay maxkamad looga furan karo waddanka ingiriiska sida hadda jabuutiba samaysay lana qabsan karo qareeno caalami ah.

Heshiiskani itoobiya ma siinayaa dekaddeena mustaqbalka?
*************************************

Itoobiya iyo somalilaan waa laba waddan oo jaar ah xidhiidh qoto dheerna ka dhaxeeyo, waa laba waddan oo leh xuduud dheer oo amni iyo nabad ah.

Waa laba waddan oo dadyaw isku jinsi ah oo somaliland u dhashay degan yihiin itoobiya.
Itoobiya waa waddan hore somalilaan ay uga wada hadleen sannadadii 1957,1959 iyo 1960 kiiba dhulka reserve areaha la yidhaah kaasi oo gadaale dawladdii maxamed aiyaad baree u ansixisay 1988kii.

Sidaas oo ay tahay marka taariikhda dib loo eego waxyaalo badan oo taxadar u baahan baa jira!!.

Waxaase hubaalti ah in itoobiya marna ku tacadiyi doonin xuduudahii 1960 kii laysku raacay ee afrika heshiiska ku tahay, waxa hubaalti ah in dunidu aqbali doonin duulimaad ka yimaad marnaba laba waddan oo walaalo ah oo nabad ku wada nool dhexdooda.

Sidan oo ay tahay heshiiskan Dp iyo somalilaan waxa uu dhigayaa in ka faa'ideystaha ugu weyn ee ganacsi ahaan ka faa'ideysan doonaa inuu yahay waddanka itoobiya oo ah waddan xeeb aan lahayn kuna nool yihiin in kabadan 100 malyuun oo qof.
Waxa uu heshiiska ku cad press statementka Dp world kasoo baxayna ku qoran " in itoobiya ka faa'ideysan doonto wadadan ganacsi ee cusub".

Itoobiya maxay somalilaan dekadeeda u danaynaysa?
*********************************

Sida uu hore u sheegay hogaanka u qaabilsan itoobiya logisticska iyo shippmentku in :-
"itoobiya waxa ay Dp world kala shaqaysay iyo somalilaan sidii barbara loo maal gashan lahaa"

Sababaha ku kalifay marka loo sii dhuun galo waxa kuu soo baxaysa in itoobiya ay tartan kula jirto misena colaad guun ah oo jirta aawadeed ay xafiiltamaan waddanka eriteriya sidaas oo ay tahay waxa ay Dp world rabtay inay maalgashi ku samayso dekadda Assab ee asmara eriteriya ku taal sidaasi daraadwed itoobiya waxa ay tusisay Dp world faa'idada ganacsi iyo furfurnaanta simalilaan inay ka wanaagsan tahay tani Eriteriya sidaas oo ay tahayna ay maalgashaadaan berbera.

Dhanka kale, waxa itoobiya kamid ah transformational plankeeda in waddanku heli dekaddo badan oo uu xiehiidh la yeesho maadama oo geopoliticsku isbadbadalyao hal waddanna laysku halayn karayn.

Sidaas oo ay tahay berberina waxay kamid ahayd dekadaha ay ganacsi ahaan xiiseynayaan si cashuuraha iyo culaysyada siyaasiga ahi isku dheeli tiraan oo ay u helaan hadba meel ay la macaamilaan hadday meel is fahmi waayaan.

Dhanka kale, cashuuraha iyo baahidooda ganacsi ee dekadda jabuuti ayaa iyana 100% is daboolayn markaasina waxa ay danaynayaan cid kale oo ay la yeeshaan xidhiidh ganacsi ah.

Sidaasi daraadeed, marna macquul noqon mayso dacaayadaha la faafinayo ee dhigaya in dekadda la wareejinayo sababta oo ah :

¥Itoobiya heshiiska qayb kama aha.
¥Itoobiya kama mid aha partieskii heshiiska saxeexay ee heshiiska waxa lagu saxeexay calanka simaliland iyo kani Dp world oo matakaysa imaaraatka.
¥ itoobiya marna kuma tacadiyi karto badda somalilaan , Dp worldna uma fududayn karto misena ma awoodi karto inay security dekadda somaliland u gacan marto somalilaan.
¥. DP world heshiis lagulama galin inay cid kale ahare ka iibin karto , inay sii kirayn karto iyo inay si ka baxsan iyada oon somalilaan ogaysiin ay dekadda shaqo ka qaban karto nooca ay doonto ha ahaatee.
¥. Somalilaan waxa ay leedaay sugida iyo ilaalinta laabada iyo dekadda guud ahaan.
¥. Itoobiya ma awoodi karto inay isku furto furin sedexaad oo colaadeed oo usoo raacda Eriteriya iyo somaliya sidaas oo ay tahay waxkasta oo la xidhiidha
¥.marnaba itoobiya diyaar uma aha inay dhaawacdo suuqeega ugu balaadhan ee qaadka iyo saaxiibkeega soomalid ay ku leedahay.
¥. Itoobiya sida oo kale.taarikhiyan waxa ay ka dharagsan tahay mentalituga reer aomalilaan iyo siday markasta u adag tahay in waddan shisheeye kusoo duulo misena ay yihiin curiyayaasha midnimada somalida sidaadaas oo ay tahay colaysigoogu uu keensanayo dib u soo noolaanshiyaha soomaliweyn oon iyada dan u ahayn.

wararka la faafinayaa waa qaar dacif ah misena raqiis ah sababahan sarre ku xusan aawadeed.

Gabagabo

Guusha heshiiskan Dp.world waxa uu noqon doonaa albaabkii laga gali lahaa somalilaan horumarta oo isku filnaansho gaadha .
Waxa ku suntanaan doonaa guushan taariikhiga ah iyo heshiiska miisaankaas leh guud ahaan somalilaan gaar ahaan xukuumadda iyo xisbul xaakimka kulmiye.

Waxa uu noqon doona heshiis la mahadiyo lana xasuusto dadkii hirgaliyay.

Fiirog gaar ah:- si dhab ah u adkaynta qoddobada heshiiska iyo amniga qaranku waa waxa ugu muhiimsan dawladda hadda joogtanaa waa masuuliyad ay xilkeedii iska saartay.

Xubnaha heshiskan mucaariday ee mucaaridka ahi waxa ay u badan yihiin xubnaha aan ogolayn somalilaan hore u socota misena raba mid sugta somaliya.
Waxa ku jira xubno lacago ka qaatay Dp.world haddana laalush markay waayeen dib u mucaaridaya se qarankan loo baqan maayo inta inta daacada ahi hogaaminayso kulmiyena caynaanka hayo shacabkiisuna falanqayn iyo toosin usoo jeedaan.

Falanqayntii:- mohamed abdilaahi biihi.

Addis ababa Ethiopia