hindisahii udub-dhexaadka u ahaa geedisocodkii siyaasadeed iyo dhismihii dawladnimo. 

Kaasi oo loo arkayay in uu nidaamka xisbiyada badan ee ,tar-tanka siyaaasadeed ee xorta ah iyo saxaafada madaxa-banaani yahay habka ugu wanaagsan ee loo mari karo abyida qaran kasoo doogay kali-talisnimo siyaasadeed.

Waxa la hirgaliyay dastuur ku yimid afti dadweyne ,kaasi oo damaanad qaadaya xuquuqaha madani iyo siyaasadeed ee qofkastaaba leeyahay, dhiirigalinayana sinnaanta muwaadiniinta.Distoor ah heshiis ka dhexeeya ummada iyo cidda xukumaysa,awooda maamulna ka dhigaya mid kooban oo aan ku xad-gudbin,nolosha iyo hantida gaar ahaaneed ee muwaadiniinta.

Inkastoo la tijaabiyay geedisocodka dimuqraadiyeed ee dalkeena,la sameeyay doorashooyin siyaasadeed,olalayaal xor ah,cod-bixin aan caga-juglayn iyocabsi ku jirin,si nabagalyo ahna loogu kaltamay talada,mid qaran iyo deegaanba,hadana waxa jira caqabado badan oo jira, kuwaasi oo khatar galin kara xasilloonida siyaasadeed iyo dhismaheena qaranimo,dibna inoogu celin kara marxalado xanuun badnaa oo aynu islahayn waad kasoo gudubteen.

Khilaafyada siyaasadeed,muranada sharci iyo xadhiga suxufiyIiintuba, iyo kala fur-furashada axsaabtu waxa xudun u ah bisayl la’aanta dimuqraadiyadeed iyo sharciyeed ee jirta.Waxaynu mudo kooban ku abqaalnay axsaab siyaasadeed oo ayna ujeedadoodu dhaafsiisnayn ka qaybqaadashada doorashooyinkii muddaysnaa,yoolkooda kama dambaysta ahina ahaa hanashada Madaxnimada dawladeed. Ma jirin waqti ku filan oo la abuuri karay fikir iyo mabaadii xisbiyeed oo si cilmiyaysan uga tarjumaya baahiyaha dhaqan-dhaqaale iyo siyaasadeed ee dalka. Waxaad moodaa in uu hanaankeena dimuqraadiyeed yahay qalfoof madhan oo aynu rakibnay. Sidoo kalana waxaan meesha ka madhnayn cadaadisyo dibadeed oo dabada ka riixayay rakibaada dimuqraadiyan, kuwaasi oo illaa maanta saamayn dhaqaale iyo farsamo ku leh hirgalinta doorashooyinka iyo xeer-dajinteenaba. 

Tanina waxay keentay inaynu wadayaal ka noqono geedisocod dimuqraadiyeed oo ay shookaanta inala hayso cidkale,meeshana ay ka baxdo kalsoonidii aynu abyi lahayn dhaqan-siyaasadeed oo inala taag iyo aqoonba ah.

Qabyada farsamo ee ay ugu wacantahay waayo-aragnimo yaraanta dimuqradiyeed ayaa ah sabab kale oo qayb ka ah caqabadaha jira.Qabyada ka jirta shuruucda lagu maamulayo habka doorashooyinka oo ay kamid tahay, tirakoobkII dadwaynaha oon jirin,diiwaangalinta codbixiyaha oon wali loo dhaqaaqin, kala-xadaynta degmo doorasheedyada (electoral districts) oo wali sidii loogu muransanyahay iyo arrimi kale oo u baahan in wax laga qabto. Karti-xumada haayadahii dawladeed ee u xilsaarnaa hawlahan,sida Golayaasha Sharci-dajinta,Gudida Doorashooyinka ayaa keentay in hanaanka doorasho ee dalku galo hakadyo badan,taasi oo xad-gudub ku ah xuquuqdii siyaasadeed ee muwaadiniinta,in gaar ahna siisay sad-bursi awoodeed oo ayna xaq iyo xeer toona u lahayn. 

Markaad u fiirsato sidii ay u dhacday Cod-bixintii doorashooyinkii dawladihii hoose ee u dambeeyay,kuwaaso oo ina dhaxalsiiyay rabshado dhiig-ku daatay,caqabado deegaameed oo dhex-maray bulshadii wada noolayd, iyo tabashooyin jiray oo la iska dhagatiray ayaa waxay ku tusaysaa xagal daac badan oo ku yimid hannaankii doorashooyinkeena.Waxaanad dareemaysaa in laga sii aamin-baxayo habkii cod-bixineed ee aynu ku niyad-samayn waxna ku dooran jirnay,taasi oo run ahaantii haddii wax laga qaban waayo,keensan karta inay doorashooyinku khal-khalgaliyaan xasiloonidii siyaasadeed ee dalka.

Dimuqraadiyada lafteeda iyo doorashooyinkeeduba runtii, maaha kuwo leh saamayntii ay hore u lahaan jireen. Dadkuna waxay tirsanayaan hungo-badan,markii wixii filayeen iyo waxay ay arkeen isu qaban waayay. Tabashooyinkii jiray ayaa sidoodii u jira,hadday tahay waxbarasho,caafimaad, biyo la’aan,shaqo-la’aan baahsan iyo musuq-maasuq maamulba. Inkastoon odhan karo,ballanqaadyadii ololohu waxay ahaayeen qaar aad loo sii buun-buuniyay oo aan xaqiiqada ku salaynayn,hadana codbixiyaasha wax-garadka ahi, een hiin-raaca ahayni waxay doorbideen Xisbiga Kulmiye,markay isku qaban-weyday waxay ku doodaysay xukuumadii Riyaale iyo xaqiiqadii jirtay.Waxa soo ifbaxayay ifafaalo diktaytarnimo,dalkuna wuxuu noqday mid lagu haysto gacan-taaga odayaasha guurtida,markii mudo-xileedkii dastuuriga ahaa dhamaaday.Waxa albaabada loo laabay aqalkii Wakiilada,waxa la arkay fadeexado musuq-maasuq, iyo dhaqaale urursi socday,kaasi oo xataa laga tagi waayay dhulkii dawladeed ee ay xukuumadihii hore ee dalkani soo marayba ka xishoodeen.Markaas ma odhan karo Kulmiye waxa u hiiliyay jacayl loo qabay,balse waxa u hiiliyay nacaybkii loo qabay Xukuumad afmiishaarnimo iyo majaro-habaabinta caadaysatay.

Wixii hore u dhici jiray,hadana way dhacayaan,wax isbadalay lama hayo oo aan ka ahayn wasaarado la qurxiyay, iyo deyrar la midabeeyay.Nin-gaajaysan haddaad u dhaashido,oonad dheef kale siinin,ma waxbaad u tartay? Jawaabtu se waa haa,hadduu sidaasba u haysto. Su’aashu se waxay, haddii wixii dhici jiray,dhacayaan, barrina miyay dhici doonaan? Haddii aad u taqaan,waxkasta oo dhacaba inuu qadar yahay,uma baahnid tafaasiil,haddaad se u aragto in uu qalad bini’aadam ahaa,doodu kuu furani waxay tahay,hadaba doorashooyinkan iyo dimuqraadiyaduba ma qalad ku sax qaladbaa?Misa qaladba ma jiree,dadkan ayaa maanka laga qaaday?

Haddii se aad u taqaano inay siyaasadu beentahay,ninka jilaana uu yahay siyaasiga,isku hawli maysid wax kasta ood kale kulanto kuwaad dooratay,sababtoo ah waxaad ogayd inaad been dooratay,doorashaduna ahayd been ka badisay been.Waxa hadal se ka joogaa,waxa lagu qancin doona dadkii filimkaasi run u haystay. Inkastoo kuwan laftooda la arki doono iyagoo ciyaaraya marka laxanka qabyaalada loo saaro.Marka loo tiriyo xilalka loo magac caabay haybtoodana,mahadnaqbay inay dudubin doonaan waa mid hubaal ah, oo horaba loo soo tijaabiyay.

Siyaasadu maaha been,afmiishaarayn,iyo hab dadka sidan loogu xeeladeeyo.

Balse waa hab ummad lagu hogaamiyo,danaheedana lagaga shaqeeyo.Haddii aad dadkaygow siyaasigaad aragteenba beenaale ahaaa,ha u qaadan in uu siyaasi kastaaba noocan yahay. Siyaasiga saaqidka ah,een lahayn kalsooni uu kasbado shacabka, ayaa dadkiisa ooman dar madhan hor qaada kuna arooriya hir aan jirin iyo humaag biyood been ah.Waxaanu se sheekadaba marnaba kuba darsan in hirkaasi beenta ahi uu muuqdo intay qorraxdu joogto, hadhawna arrinku ku dambayn doono "maxaa daal la korodhsaday”. Abrahm Lincoln oo ahaa Madaxweyne Maraykan,qeybwayna ka qaatay dhismihii qaranimo ee wadankiisa,ayaan idinku dhaafayaa weedhiisii ahayd"Ha la masuugin Xaqiiqada,si uu dalku u bad-baado”.Xaqiiqada oon la isku qarin iyo runtoo la isku dhaqaana,waa bad-baadada qarankeena,wadajirkeena iyo ka midho-dhalinta hiigsigeena guud,waana dulucda qoraalkayga.

W/Q Garyaqaan Maxamed Axmed Cabdi Bacaluul.

(waddi12@hotmail.com