Dhaqan xumadii ugu weynayd ee la inoo soo waarido, oo usbuucii dhowayd habeenkii jimce masraxaAmbasador Hargaysalagu soo bandhigay. Intaaba waxa igaga weyn saraakiisha iyo masuuliyiinta ugu darajada Sarreeya mucaarid iyo muxaafidba looma kala hadhin daawashada " Ruwaayaddan” ee si Kalsan ayaa loo dhammaystay, waana lagu raaxaystay Gaalada qaaqaawan ee masraxa korkiisa isku dhunkanayay ama laabta isku galinayay!.

Aad iyo aad ayay u adkayd in qof Soomaali ah oo dhaqan leh, ama qof muslin ah oo diin leh, uu fiirsado riwaayaddaa, qiyaastii waxaan fadhiyay 10-mirir, waxaan jecelaystay in aan akhristayaasha sawir gacmeed ugu muujiyo, wixii halkaa ka dhacay, inkastoo aanan hummaag qaadasho sax ah oo farshaxannimo badani ku dheehan tahay isku ogayn, hasayeesheeTog ba taagtii buu rogmadaa’e, bal aan isku dayo.

Guud ahaan daawadayaasha waxaan tiro ahaan ku qiyaasay,(300) oo qof, qiyaastii waxa ay"saantoodu cadayd 100 qof”inta kale reer Somaliland bay ahaayeen, inkastoo ay ii muuqdeen dad tiro yar oo aan u maleeyay in ay Afrikadaa dhexe ama afrikada bari ka yimaadeen, oo sidaan qiyaasay Hay’addo u shaqeeya.

Kuraasta masraxa taalay waxa ay u dhignaayeen sida bil seddex oo kale, macnaha qaanso ayay ahaayeen. daawadayaashuna waxa ay u jeedeen jahada koonfur-Galbeed, Quraan laguma furin oo qiyaastii waxa la is yidhi gaaladaa yaaci, gabadh afka ingiriisiga si wanaagsan ugu hadlaysay ayaa furtay, waxa ay qadar ka sheekaysay Riwaayaddan iyo ciddii qaban qaabadeeda lahayd oo ay ku sheegtay (Red Sea Cultural)intaa ka dib waxaa hadlay nin cad oo aan qiyaasay inuu ahaa Danjiraha soomaliya u fadhiya Britain , intaa ka gadaalnaWasiir Xirsi Xaaji Cali Xasanoo qadar 2 Mitir ah noo dhexeeyay. ayaa khudbadda qaatay.

Inkastoo Xirsi Eeddu jeceshahay oo dad badani markii riyaawaddu dhammaatay, lahaayeen wasiirku wuxuu ku hadlay"broken English, Ingiriisa jajaban” hasayeeshee kaCabdinaasirahaan waxuu haddalkiisu iila muuqday mid aad u qurux badan,(AHN) Gaarriye:- Nin kii yidhi Gaal dilloo, Gartiisana sii ma maqal, Xaq-soor nin ku gaadhi kara.Wasiirka qoraal uun baan leeyahay sax’e, wax kale kuma Eedeeyo.

Markuu eraygiisi yidhi wasiir Xirsi, waxaa si toos ah loo guda galay Riwaayaddii, waxa lagu ibbo furay hees, in yar ka dibna,waxaa bilaabmay dhunkasho iyo is qabqabsi,

"Hadda halka waxaasi ka dhacayaan maaha qurbe ee waa Hargaysa, waa hooyadii fanka iyo Afka ee soomaali oo dhan”!

Waa Tuma Hargaysi ?waa kan Hal-abuurkii weynaa eeCabdi Aadan Xaad "Qays”oo Maanso ku sawiraya.

Hargaysa

Dhulkuu Eebe doortaay,

Dhalashadaa ku raacdoo,

Xaramkaad ku dhowdahay,

Dhaqanka iyo diintoo,

Waxaad dhiin ku leedahay,

Oogada madiinoo.

Dhuuxiyo laftaadaa,

Lagu dheehay Khayroo,

Wali’yaa dhiskaagiyo,

Dhidibkaaga taagee,

Hargaysaay ha dheeliyin,

Ha dhantaalmin waligaa,

Biyahaagu waa dheef,

Dhuuniga sidii soo,

Dabayshaada dhabataa,

Cudurada dhurbaaxdoo,

Dhaxan iyo ma lihid baraf ,

Kugu soo dhacaayoo,

Dhidid iyo kullayl ma leh,

Milicdaada dheeriye,

Hargaysaay ha dheeliyin,

Ha dhantaalmin waligaa,

Kuma dheelo jiilaal,

Waligaa dhankaagoo,

Dhacartiyo abaaruhu,

Kuma dhalan rogaannoo,

Rabbi baa ku dhowroo ,

Dhibta kaa ilaashee,

Dharag baad ku nooshahay,

Dhiishaan-dhaansi nabaddeed,

Dharaartuu Gumaysigu,

Muska kaaga soo dhacay,

Dhayal kuugu muu dagan,

Badda weyn dhexdeedaa,

Saan luugu dhiiboo,

Xeer la dhaabateeyaa,

Dhaxal looga reeboo,

Wali gaal kumuu dhalan dhudiyeey Korkaaga!

Diintay ku dhaqantaa,

Iyo dhigashadeedoo,

Cilmi dhaba Hargaysaa leh,

Quraan dhigis Hargaysaa leh,

Dhidig iyo labtaadaa,

Dhiidhiga ka simannoo,

Dhirta kaa magooshaa,

Dhaawaca bogsiisoo.

Buuraahaaga dhaadheer,

Macdan baa dhex jiifta.

Suugaanteena

Waxaan hubaa in suugaanteenu tahay suugaanta adduunku ugu macaan, marka lagu eego dhaayo qof soomaali ah, waxa ay wax ka tidhaahdaa baahiyaheena, waxa ay hal-abuuradu innagu hogo-tusaaleeyaan deegaankeena iyo waayaheena, afka ay ku tabiyaanna waa afkeena hooyo. Sidaa darteed macno iyo macaan badan bay qofka soomaaliga ah u samaynaysaa suugaanteenu , oo aanay u samayn karin suugaanta kale ee qalaad.

300 oo riwaayaddood oo Abwaanno reer Galbeed ahi sameeyeen, waxaa innooga qiima badan meerisyadan.

1)Adoo walax sunniyo waabay cabaa, waa kuu baryaa, wariiriga haddii wad lagaaga dhigo, ma og tahay wakhtiga lama waabiyee!?,meerisyadani waxa ay ku dhisan yihiin Caqiido iyo in Ilaahay oo kaliyaata uu wax dilo wax na nooleeyo, tusaalaha meeshan ku jiraa ee abwaanku is barbar dhigay ww "wariir”oo ah jinaca aynu u naqaan dhuxun ku reeb ka iyo "Sunta”, waxaanu abwaanku sheegay in aan labada midna wax dilin’e, sababtu ta Alle uun tahay" Cabdi-Qays”.

2)Ma og tahay curyaan kaba, cago looma waayinne, cayntaa waxa loo yidhi, kuwa carrarayee ladan, inay ku cimro qaataan,meerisyadan casharka laga dhax layaa waxa weeyaan in ilaahay aanu cidna u waayin awood uu ku dhammaystiro laxaad ahaan ee laakiin meesha imtaxaan ku jiro, " Xassan Ganay”,

3)Cishaduu ilaahay, cirka taagay udub li’I, ciidana ka dhigay gogol, wabiyada cartamayiyo, cidhif’yada bad kaga xidhay, iyo buurahaa culus. Meeriyadan waxaan ku tilmaami karaa inay yihiin Quraan la maanseeyay, waxa ay ka sheekaynayaan dhammaan makhluuqa aan magacyadooda hoos ku xusi doono in rabbi awoodiisa ku abuuray, Buuraha, samooyinka Dhulka, baddaha,"Xasan Ganay”.

4)Waa Dahaadhka oogada, Dubka iyo maqaarkuye, haddii diirka laga qalo, jidhku damaq ma yeeshee, kuwanna waxa ay ka hadlayaan Cilmiga Maqaarka, " Cabdi-Qays”.

5)Aadmigaa u sharaf badan, Alle wuxuu sameeyee, Abkii ugu sarreeysee, Soomaalida ahaydeey,baydadkani waxa ay hogo-tus inuugu yihiin in ammaanta haweenka ooSuugaan kasta ay kudheeratay in soomaalidu sida ugu qurux’da badan u dhigto, waa runtii Hal-abuur Cabdi –Qays, ilaahay wuxuu abuuray Aadamiga ayaa igu sharaf badan, gabadha uu ammaanteeda meeshan mariyay na wuxuu ku ammaanay aadminimo abka ugu sarreeya.

6)Wakhtiga waa is daba socdaa, Adoo daganaa abaar, Marbuu dirir kuu curtaayoo, Durruuruhu kuu da’aanood, xareed ku dabalataa,baydadkanna waxa ay si waafi ah u sharaxeen, in Gu’ iyo jilaal ama Saboolnimo iyo Hodannimo is daba codaan sida aynu sunnaha ilaahay uga baranay, (AHN) Ibraahim Sheekh Saleebaan” Gadhle”.

 

Sheeko Gaaban oo Abwaan Axmed Saleebaan Bidde iiga sheekeeyay………

Usbuucii ina dhaafay dhexdiisa waxaan nasiib u yeeshay inaan la qadeeyo, Hal-abuuro indhaha aan waxba ka arkin iyo Hal-abuuraddii waa weynaa oo aan ka xusi karo, Axmed Saleebaan Bidde, Gogosha waxaa fidiyay Mulkiilaha Jaamacadda Gollis, Dr. Saciid, iyoMachadka dhaqanka iyo Afka ee Gollisoo aan wax badan ka wada shaqayno, runtii una bisil in ay wax ka qabtaan baahiyaha dhaqan suugaaneed ee lagu riiqday wax ka qabashadooda.

Hal-abuurku wuxuu na yidhi; hees magaceeda la odhan jiray (Ever Green Three) ayaa wakhtigaa na qabsatay markaa nin Abwaana oo ingiriisa ayaa heesta sameeyay, ka dib waxaa la is waydiiyay, soomaalida suugaanteedu sidan oo kale wax ma u tiran kartaa, waxa ay la yaaban yihiin nin Cad oo Geed abaareed cagaaran hees ka tiriyay. Axmed Saleebaan wuxuu yidhi bal iga dhagaysta taydana

SIda geed caleen loo,

Ubax guudka qariyoo,

Oy goonni laamuhu,

Ay midiba geesteed,

hoobaan is gaadhiyo,

Guntin midho ah leedahay,

Oo soo gandoodoo,

Galka faraqa soo daray,

Oo guban barwaaqo’a,

Durdur aan gudhayn iyo

Gacan wabi ku yaal,

Oon Gu iyo jiilaal,

Midab guurin baad tahoo, halkaa markaan marinayay ayuu nin ila joogay igu yidhi oo heestu jeceyl bay ku fiicanayde, waaban sii waday oo waxaan idhi;

Gabadh yahay kalgacal baad,

Goortaan ku eegaba,

Galbigayga galisaa,

Wax se aanan garanayn,

ii guniday caashaqa’e,

Halka aad I gaadhsiin.

Sidaad tahay gamaan faras,

Sange geesi daaqsaday,

Oo uu galduur miray,

Sodan bal iyo gawdeed,

Uu goobay farrowgii,

Sarrarta iyo gaadada.

Waxaan is waydiiyay, iyadoo Hal-abuurkeenii joogaan, oo Fankeenii yaalo, oo Hadraawi, Xasan ganay, Axmed Saleebaan BIdde, Cabdi-Qays, Saxardiid Maxamed Jabiye, Maxamed Aadan Dacar, iyo qaar kale oo badan Hargaysa laga heli karo, baahida ay nu qabnay riwaayaddihii (Shakespeare) jawaabta maankaaga ka soo booday waxa ay noqotay in la dhiiri galinayo fanka Ajinabiga da’yartana kaa la jeclaysiinayo.

Afeef: Maqaalkan inaan cid gaar ku duro ula jeedkiisu maaha, dag dag iyo qiiro badan oo I haysay darteed waxaa suuro gal ah in aanan si fiican u quraarin qormada, sidaa darteed waxaan ka codsanayaa dhammaan akhristayaashu inay ka raali ahaadaan wixii Gef qoraal ah ee ay ku arkaan. 

WQ: Abdinasir ahmed 

Hargeysa Somaliland