Mawduucan ah afka iyo suugaanta waa mid duluc aan dhawayn xanbaarsan oo aan ka soo xigtay rag looga dameeyo farshaxamynta afkeena iyo suugaanta oo ay hormuud ka ahaayeen iyagu oo uu ka mid yahay Marxuum: Maxamed xaashi dhamac gaarriye ahaana ninkii sameeyay "miisaanka maansada".

Afka iyo suugaanta:

Adigaan cirka u bixin

Ama boodin leexada

Ama badaha waaweyn

Nafta aan ku biimayn

Baariis adaan tegin

Ama Boon ka sheekayn

Barashada dalkaagaa

Horta laga bogtaayoo

Beryo laysku hawlaa

@Hadraawi

 

Mawduucan ah afka iyo suugaanta waa mid duluc aan dhawayn xanbaarsan oo aan ka soo xigtay rag looga dameeyo farshaxamynta afkeena iyo suugaanta oo ay hormuud ka ahaayeen iyagu oo uu ka mid yahay Marxuum: Maxamed xaashi dhamac gaarriye ahaana ninkii sameeyay"miisaanka maansada”.

Anigoo ah soo Uruiyaha xogtan Maxamed Axmed Caydiid (M.Iid)inaad akhriste adigoo ka faa’idaysanaya qoraaladan fahanto Qiimaha afkeena, sababta aan mawduuucan usoo qaatayna runtii bulshadeena dhexdeeda waxa ku badan qiimo-siin darada afkeena hooyo ee "AF-SOOMAALIGA”.

 

Afku waa waxa dad isku famo, ahna sawaxan ama cod soo dhexmaro mawjadaha hawada isagoo ku dhaca durbaadana dhagaheena sawaxankaas ayaa umadu isla meel dhigtaa noocyadiisa kala duwan macno yaal kala duwana usamaysataa, hadaba af-soomaaliga waxa la qoray 1972-gii .

Afka soomaaliga eray walbaa wuxuu leeyahay macno ugaara "Legal term”xiligii la qoay ilaa-haddawalxaha qaar baan macno loo hayn Tusaale: cirka midabkiisa loo mahayo af-soomaali, hadana illaa goormaa la hoostaagnaa, waayaab wayna dhacday kuwo hada soo galay oo la jaanqaaday tiknoolajiya way jiraan oo ay ka mid tahay computer,technology,IWM.

Af soomaaligu waa af qani ah sida luuqado kale oo aduunka ka jira, oo balaandhay macnayaashiisu erayaduna ay jiraan kuwo isku xaraf ah oo is xanbaarsan.

Afka noocaas ah ayaa hadii caano lagu masali lahaa SUUGAANTU labeentiisa noqon lahayd, hadalka sida u quruxda badan ayay intiisa ugu quruxda badan tahay suugaanta.

Suugaanta hadday sida tahay, Suugaan oo dhami waa isku mid si uun bay u wada qayb santaa. Inaguna waxaynu u kala qaybinay a-soomaaliga waxa la yidhaah Tix iyo Tiraab, Markii soomaaliga la qorayay ayaa waxa loo baahday eray-bixino la sameeyo waxaana la yidhi maxaynuu ka dhiganaa labadan kalmadood ee af igiirisada ah "Poem and Prose” magic loogu bixiyo, waxaana la’isla meel dhigay in loo bixiyo "Tix iyo Tiraab”.

hadaad u fiirsato afafka Suugaan afeedka ku shaqeeya wax qorani ma jiraan, markaa xasuusta la xasuusanayo wixii hore way adag tahay waxa fududeeya oo wax ka tara "Xaraf-Raaca”waana erayo ku bilaabma xarafyo isku wada mid ah. Tusaale: Tix iyo Tiraab xasuustoodu way fududahay sabatoo ah waxay ka wada bolaabmaan T oo xaraf-raacooda ayaa isku mid ah.

Hadaba afafka Suugaaneed afeedadka leh iyagoo isticmaalaya "Xaraf-Raaca” ayaa waxay isu raaciyaan erayada lamaanayaal, si ay ufududaato xasuustii la xusaayay Tusaale (1) : raq iyo ruux, war iyo wacaal, jog iyo jiif, kaftan iyo kawl, xeer iyo xagaal, ab iyo ab-naq, dooc iyo dareen.

Tusaale (2) : Neef = So’ iyo Saan

So’ = Laf iyo Lud

Lud = Jiidh iyo Jibaadh

Tusaale (3) : waxa loo isticmaalayaa garta soomaalida.

Kiis = Dhur iyo Dhaqan

Dhur = Qudh iyo Qoon

Dhaqan = Xil iyo xoolo

Xoolo = Bar iyo Beer

Bar = Mooro iyo Magan.

Waxaan tusaalayaashaas uga jeeday waxa loo isticmaalayaa lamanayaasha, markaad waxaan Tix iyo Tiraab usoo qaadanay waxa loo isticmaalay suugaaned afeeda waxay ubaahan tahay in la isticmaalo xarfaha noocaas ah, yacni erayada isku xaraf-raaca ah.

cid walba oo cilmiyo taqaan ama afafka kale ha noqotee ereyga waxa la siiyaa macne xadidan oo aanuu dhaafin Karin luuqad walba, markaad qaamuuska marka la daabacayo erey walba macnihiisa oo qayaxan baa inala tusayaa, qolo walba a noqotee ama ku sayniska, xidigiska, hindisaha, iwm.

Erayadu marka suugaanta la joogo qeexanaanta way jabiyaan mana ogola, waa meesha miyir qaabka iyo waalida u dhaxaysa suugaanta, eraygu waa inuu elastic (cinjir) ahaadaa oo macnahaan doono aan ku shubo, oo aan ku idhaa war saa maw fahantay iskada sida qaamuuska ku taalo, suugaanta erayguna waa elastic (cinjir), macno qeexana malaha wuu kala baxaa macnuhuu doono ayuu sheegtaa quruxduna halkaasay ku jirtaa markaan si kuu idhaado adna aad si kale u fahanto,Tusaale ninbaa wuxuu yidi : Alla faxanee fara wayn

Hadaan kugu filaan waayay

Nin fadeexad leh ceebaan

Ahoo waan ku furayaa !!!
Tolow sida uu ugu filaan waayay waa sidee!!!????

Halkaasay kala baxa eraygu ama elastic (cinjir) ku jiraa iyo quruxduba, xaal qaban maayo ninkaasoo halkuu doonuu marinayaa masuu odhanayaa "manaa sidaaba uga jeeday”, Markaa eraygu waa inuu macno ka dusi karayaa.

Hadaba hadalkii hadduu yahay isgaadhsiiye "utility” waxa jira shan siyaabood oo qofka wax lagu dareensiin karo kuwaasoo kala ah; muuqaal,maqal,arag,ur’,dareen waxa maskadaada ku jiraa waxay kala noqonayaa labo: 1. Mid soo marta shanta xubnood 2. Mid ka shaqaysiisa shantaa xubnood wixii kuugu yimaada.

Ta hore aan soo qaato ; tusaale ahaan waxaan doonayaa inaan fikir kaa dhaadhiciyo waxaan eegayaa karaka aan doonayo inaan kaaga jaraa muxuu yahay? Illayn qofka marka ishu xanuunto sow dhagta iskama xidho si xanuunkii isha ee maskaxdu ka fikirayay uu uga jeediyo uguna duwo dhegta illayn mid ka tan badan baa hayee, masaan odhanayaa "waxa ku filan inaan Urta ursiiyo” illayn waxay ku xidhantahay culayska waxa aan doonayo inaan kuu sheego, masaan odhanayaa waxa ku fillan xaga sanka uun, tusaale: Arooryada hore

Daruur onkodiyo

Ufada roobku

Way udgoontahay

Baan ku idhi.

Qolada Araga waxaan isticmaalayaasawir-odhaaheed tusaale : sidii cirkii ooray meel cosob leh, oo cadceedi usoo baxsantahay, maansadani waxay tilmaamaysaa araga oo wuxuu sawirayaa araga.

Qolada Maqalka waa ta ugu culus shanta dareeme ee wax aynu ku fahano, waayo dhegtu waa ta ugu da’da weyn oo ilaa nebi aadan oo aanay arag bay ka hadlaysaa Tusaale: raage ugaas alle haw naxariistee markii xaaskiisii geeriyootay waxa uu tilmaamayaa inuu habeenka seexan waayay, wuxuu inoo cabirayaa heerka taahiisu leekaa: Sidii koorta yucub

Oo la sudhay kobo buubay

Ama beelo kaynaan ah

Oo kab hayaamaaya

Sidii geel kareeb ah

Oo olalkii laga kaxaynayo

Shini kaaluf galay

Ama sidii kulo kudh oomay

Xalay kolo la’aygii ma ladin

Kaamil reeruhu

Wixii laygu kuunyaday

Miyaa igu koray

 

Aksriste qoraalkan muga weyn haddaad tahay indheer garato wuxuu kuu taray xasuusin iyo xaalada manta taagan iinaad ka qayb qaadato kaalintaada hal-abuurnimo Indow garatadana wuxuu u yahay ibo-fur iyo bar-bilow ku aadan afkeena qanigaa iyo dardar iyo duulaan gellin, waxaana idin leeyahay is garwaaqsada,

---ALLAA MAHAD LEH---

Qalinkii: maxaxmed axmed Caydiid

03/01/2015 – 08:00:00 am

Burco-somaliland