1.waa maxay dhaqan?

2.waa maxayse caado?

3.waa maxay isna hidde?

Waxaynu qaadanaynaa;WAA MAXAY DHAQAN?jawaabtu waxay tahay inagoon ku daalin waa hab-dhaqan ay u nooshay bulsho tiro intay-doonto ha leegaatee,waa hab aan la dhaqaaqin iyadoon habkaa la marin,amase baadi-sooc u ah bulshadaa iyada ah,oo maxaa ka mid ah hab dhaqankaasi?waxaa ka mid habka ay u kala guursato,habka ay isu sooraan,habka ay u kala qaataan diyada ama magta marka ay wax ka dhex dhacaan ama dhexmaraan,habka ay isu qadiriyaan markay tahay arimaha adag ee xasaasig ah ee u baahan guurti iyo madax dhaqameed sida soomaalida iyo meesha uga baahan cudud iyo hab macaamil ah labada,

waana wax la kalo dhaxlo oo soo jireen ah hadaba dhibaato iyo dheef labadaba wuu leeyahay,waa ta kowaade  waxa uu leeyahay in hadii qof beel ka tirsan oo somaaliyeed sameeyo waxyeelo in looga gooyo ku kale oo beeshaas ah oo aan waxba galabsan,mida labaad dheefta uu leeyahay marka xaga saxan loo isticmaalo waxaa dhacda in ay qof dhibaato la soo daristo oo uu maarayn kariwaayo oo beeshii uu ka dhashay taakulayso,oo ay ka saaraan dhibkii ku gadaanaa ee uu qofnimo dhamayn waayey,waxaa kale oo dhaqanka ka mid ah markaynu ka hadlayno,in uu aad iyo aad u wacan yahay dhaqanka soomaaliyeed,sababta oo ah,waxaa uu leeyahay,waxyaabo badan oo la xeeriyo iyadoo ta ugu qadhaadh maraysa waxaa ka mid ah waxa loo yaqaano:-MAGANTA,XIDIDKA IYO QARAABADA EHEL DHOW,waxaa kale oo ka mid ah,iyadoo aan la dili jirin MAATADA IYO MA YEEDHAANKA IYO DADKA Wayeelka ah ,oo aad moodo in aduunku isku si ugu damqado,waana hab-dhaqan wanaagsan;

WAA MAXAY CAADO? CAADO waa hab macaamil oo ka soo jeeda dhaqanka ay bulsho wadaagto oo ay ka mid tahay,waxyaabo la sameeyo sanadka cusub ama dadka oo la gubo marka ay xanuunsanayaan oo la yidhaa waxaa laga gubayaa xanuun midhiqirka ku dhaca ama sumbay iyo xanuuno la mid ah,waxaa kale caadooyinka ka mid waxyaabo ay had iyo jeer culumadu ku tilmaamaan inay ka soo horjeedaan Diinta islaamka,ama waxyaabo ka horeeyey wakhtigii risaaladii nebi MOHAMMED( Nabad iyo naxariisi korkiisa ha ahaatee,)hadaba markay dadkii hore doonayaan inay socoto caadadu oo aanay baabin waxay isticmaalaan(caado la gooyey cadho alle ayey leedahay)laakiin hadii ay diintu reebtay waxaynu raacnaa,waa ta alle SWT;

WAA MAXAY HIDDE?hidde waa shay la kalo dhaxlo oo aad u qaaliya,waa shayga ay inantu hooyadeed ka raacdo,inankuna aabihii ka raaco,dadku uu isku hiddaysto isagoo isu eeg oo aan la kala garaneyn iyo bulsho walba oo meel degen oo aad iyo aad isugu muqaal dhowaada,xataa xoolaha ayaa isu ekaada oo aan la kala garan oo waa HIDDE,hadaba hidduhu waxay soomaalidu ka isticmaashaa meelo aad iyo aad u haboon oo ay ka mid tahay iyagoo u awr daya hasha oo ina hebel baarqab looga dhigo oo ay dhashay hal caano badan oo dalowo ah;iyo gabadha ama haweenayda la guursanayo oo loo eego hooyo iyo aabo wacan,iyo qoys qaboow oo sharaf badan oo la yaqaano  ,waana ta soomaalidu tidhaahda geela iyo haweenkaba waa la hidda raacaa.

Gurarka ay Soomaalidu dhaqanka un ledahay.

1.     Guurka tooska  ah

2.     Boob

3.     Dani ku badday

4.     Sahan dumar

5.     Bogsiin

Siiyabahii ay u aroosan jireen  dadki hore ee reer miyiga aha.

Dadkii hore ee reer miyiga ahaa ama reer guuraga ahaa waxa ay lahaayeen siyaabo ay u aroostan inkastoo uu kala duwanasho jiro aan sidaa u waynen oo dhaqan iyo caado ahaan ba , hadan marka si guud loo eego bulshada somalidu way iska matalaan siyaaba loo aroosto,hadba aroos ku waxa uu ka kooban yey laba habeen oo lagu kala magacaabo habeen ka koobaad iyo habeen ka labad oo Gaaf ah,reerka arooska ah waxa loo dhisi jirey aqal kaas oo lagu magacaabi jirey laba Daryaale oo loo ga dhisi jirey meel ka go an guriga reerka uu ka dhashay ninku.

NOLOlSHII REER GUURAGA EE HORE.

Bariigii hore dadka reer guuragi weey hayaami jireen iyaga oo aan  kala kulameeyn  wax dhibato ah meesha ay u hayaaman waayo dulka ayaan kala lahaayn marka dadku hayaaman waxa ay Beesha kale kala kulmi jireen soo dhaweeyn sido kale waxay somalidu dhaqan  jire  xolaha ay ka midka yihiin  Adhi, Geel, lo .

 Sido kale soomaalidu waxay dhaqan ahan u xidhan jireen  dharka

Ay ka midka yihiin.

1.      Ragu waxay xidhan jireen laba Go

2.      Dumarkuna waxay xidhan jiren,Sadex qeyd,Garays,Boqorka iyo dhaclaha,cunami o ahay waxyabaha ay dumarku qorta ka xidhan.

SIYABAAHA AY SOOMAALIDU GARTA U QAADO.

Waxa garta loo dhiibaa Oday dhaqameed oo laga soo xuley labada reer ee dhibtu ka dhex dhacdey garta waxa lagu qaban jirey geed weyn hosti ,

Gartu waxay noqon jirtay ,Gar curad iyo Gar uguub ah.

1.garta curadka ah waxay ahayd   gor horay u jirtay oo laga yaqaan deeganka ,waxana lagu dhamayn jiray xirki ay lahayd gartaasi.

2. Garta Uguubka ah waxay ahayd garku cusub  deeganka iyo Oday dhaqameedka ,

Garta waxa lo samayn jirat xeerar cusub oo   xal loogu radinayo gartaas,

  Waxay Odayadasi ku go,aamiyan garta ayuunba la qadan jiray.

Dhaqamadu makala wanaagsanyihiin mise waa isku mid?                

Doodda culus ee maskax-shiilka daalisay waqtigan casriga ah ayaa ah su’aashan: dhamaan dhaqamadu ma  wada simanyihiin dhanka wanaaga iyo samaanta mise way kala fiicanyihiin? Su’aashan waxay dhalisay doodo waaweyn oo aad u kiciyay caadifadda bulshooyin badan oo aduunka ka jira.

Aqoonyahanno badan oo isir nacayebku dilooday ayaa waxay ku dhiiradeen in ay si aan gabasho lahayn u weeraraan dhaqamo  qayb libaax ka soo  qaatay taariikhda aadanaha. Weerarkaas waxaa ka mid ah in dhaqamadu qaar lagu tilmaamo in ay  yihiin kuwo liita asal ahaan oo u baahan in laga guuro. Dhaqamada sida gaarka ah loo ugaarsado waqtiyan danbe waxaa ka mid ah dhaqamada ka jira dadka wali awooddooda dhaqaale iyo siyaasadeed ay liidato.la yaab kuma ahan in dhaqamadaas la ugaarsado ayadoo loogu marmarsiyoonayo itaal daraddooda.  Dooddan oo ah mid mug weyn, waxaan wax kaga ogaan doonnaa aragtida cilmiga-bulshada ka qabo jawaabta su’aashan.

Inta badan dhaqamadu waxay ka jiraan goobo iyo waqtiyo kala duwan, waxaana ku kala dhaqma dad ku kala duwan deegaanka dabiiciga ah ee aagaas ka jira kaas  oo badanaa qaabeeya dhibcaha ugu muhiimsan ee dhaqan- deegaanka aan dabiciiga ahayn yeelanayo. In is barbardhig lagu sameeyo dhamaan dhaqamada sidaas u kala duwan ma ahan arrin sahlan. Cilmiga-bulshada si uuga jawaabo su’aashan, wuxuu dajiyay qaaciddo weyn oo ku saabsan kala fiicnaanshaha dhaqamada. Qaacidadaas waxay  tahay in dhaqan kasta oo ogolaada isbadel in uu ka wanaagsan yahay dhaqan kasta oo diida isbaddel cusub. Qaacadidan ayaa ah halbeega  uu cilmiga bulshada u dajiyay samaanta ama xumaanta dhaqamada.  Waa qaaciddo la socoto nolosha dabiiciga ah mar haddi aan ognahay in isbadelku yahay mid waajib ku ah geedi socodka nolosha..

Soomaalidii hore waxay muujiyeen karti iyo dadnimo ay deegaanka dabiiciga ah ka dhinac sameeyeen  deegaan u gaar ah – dhaqan kaas oo noloshooda ka dhigay mid sharaf leh  oo umadaha kale ee aduunka ku qadariyaan. Soomaalida hadda nool waxay ku fashilmeen in ay hal-abuuraan dhaqan casri ah ayagoo ka shidaal qaadanaya dhaxalkii uu ka tagey dhaqankii hore ee Soomaalda, lana imaanaya hal-abuur cusub oo lagu baadi goobo dhaqan casri ah oo  u taagan danaha Soomaalida hadda iyo kuwa mustaqbalka iman doona. Soomaalida .

Gabagabadi waxan ku so af meeraya.

hidaha iyo dhaqankaku waxaa uu astaan u yahay jiritaanka qowmiyad  degaan iyo dal leh laguna aqoonsado  waxa  ay yihiin  iyo waxa ay aaminsanyihiin  laguna tixgaliyaa , hidaha iyo dhaqanka soomaaliyeed  waa wax soo jiray  kumaankum sano  salna u haa inaan yeelano  magac noogaar ah  oo soomaali  ah .  hadaba hidaha iyo dhaqanka soomaaliyeed  waxaa uu ku qotomaa  caqliga wanaagsan   waxaana uu sal u yahay suugaanta soomaaliyeed iyo Afka soomaaliga.

Intaas ayaan maanta ku soo gabagabaynaya ,arimahaas oo aan filayo dhalinta iyo waayeelba loo baahanyahay in la xuso, waa inoo qoraal-danbe insha alle.

Hadi an wax khalday iyo hadi an wax ilawayba waan idiinka raligalinaya wixi talo iyo tusale ah halkan ayaad ku so hagajin karta  waa mahadsantihin.

Hinda20999gmail.com

W/Q hinda cabdi sheekh