ØMidi waxay ahayd in la qabto tirakoobka dadwaynaha oo sugan si loo ogaado Gobol walba tirada dadka ku nool, kuraastana lagu saleeyo tiradaas.

ØFikirka kalena wuxuu ahaa in saami-qaybsiga kuraasta Golaha Wakiilada lagu saleeyo habkii saami qaybsiga ee lagu galay1960.( Kaas oo macanheedu yahay in33 kiikursi ee uu ka koobnaa Barlamankii1960loo qaybiyo82 xubnoodee uu ka kooban yahay Golaha wakiiladu, kursi walibana uu dhalanayo laba kursi iyo badh.

Xilligaas, Goluhu wuxuu isku raacay aragtida hore, wuxuna uguna codeeyey tiro ka badan saddex dalool laba dalood, iyada oo Golaha Guurtiduna tiro la siman uu ku ansixiyay. Hase yeeshee taasi waxay caqabad ku noqotay inay ku qabsoonto doorashada Golaha wakiiladu mudadii loo cayimay, maadaama aanay suuro-gal ahayn in la qabto ama la hirgaliyo tira-koob dadwayne oo buuxa mudo kooban gudaheed.

Isla markaa waxa ku adkatay madaxweynihii xilligaa joogay,Mudane Daahir Riyaale Kaahin,inuu saxeexo xeer jidaynaya inay doorashada Golaha wakiiladu dib u dhacdo mudo aan cayinayn. Waxa sidaas oo kale sharci ahaan ku adkaatay inuu dib ugu soo ceeliyo xeer ay labada goleba ku ansixiyeen tiro ka badan sadex dalool oo dalool. Sidaa awgeed wuxu u gudbiyay maxkamada Distooriga ah.

Go’aankii Maxkamada Dastuuriga Somaliland waxa ka dhashay in doorashada lagu galo oo saami-qeybsiga kuraasida ee1960kii, balse markaas oo keliya lagau galo. Taasina waxay xeerkaas ka dhigtay ku-meel-gaadh ama in mar keliya la adeegsan karo (one time use), iyada oo shuruud looga dhigay in tirokoobka la qabto muddo xileedka Golaha la soo doorto, si tiro-koobkaas loogu saleeyo saami-qaybsiga kuraasta Golaha ka dambeeya. Si kasta ha ahaatee, ma ay suuro-gelin maraaxil kala gadisan iyo duruufo soo waajahay doorashooyinka Somaliland awgeed, in golaha wakiiladu diyaariyaan mudadii ay xilka hayeen xeerka doorashada Golaha wakiilada ee iyaga beddelaya. Sababtoo ah:

ØHabdkii kuraasta lagu qaybiyay doorashii-hore ee Golaha Wakiiladu wuxuu ahaa mid ku meel gaadh ah, oo aan mar labaad lagu gali Karin

ØMay suurto galin in la hirgaliyo tiro-koobkii Dadweyana (Nationa population census) muddadii uu galahani fadhiyey si loogu qaybiyo kuraasta Golaha Wakiilada Gobalada Jamhuuriyada Somaliland

ØLayslama qaadan hab ama hanaan kale oo kuraasta Golaha Wakiilada loogu

Qaybiyo oo heshiis lagu wada yahay

II.Hawl Galka Guddida Arrimaha Guddaha:

Sidaa darteedwaxa Golaha Wakiillada Somaliland u igmaday guddi-hoosaadka Arrimaha Guddaha, Nabadgalyada iyo Difaaca ee Golaha, Diyaarinta iyo qabyo-tirka xeerka doorashada Golaha Wakiillada Jam. Somaliland, sida ku cad waraaqda shirgudoonka Golaha Wakiilladu Taariikh-deedu tahay(24/02/2016)sumada tix-raaceeduna yahay(Gw/G/05/33/2016).Gola-waynuhuna soo jeediyay inay soo wada maraan gobolada dalka

Guddida Arrimaha Gudaha Nabadagalyada iyo Difaaca waxay hawl galkoodii ka bilaabeen inay wadatashi iyo rayi uruurin la yeeshaan qaybaha kala duwan ee bulshada, Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiin/Garaado/Boqoro, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka, Dhalinyarada iyo wixii lamida ee ku kala dhaqan Gobolada kala duwan ee Dalka, Si loo helo aragtidada guud ee shacabka Somaliland ee ka soo kala jeeda Gobollada kala duwan.

Kulamadaasi waxay ku qabsoomeen mudadii u dhaxaysay29-kii February 2016 Ilaa 7-dii April 2016.

III.Ujeedada Guud ee Xog-ururinta:

Sida aan kor ku soo sheegnay, guddi-hoosaadka Arrimaha Gudaha, Nabadgalyada iyo Difaaca ee Golaha Wakiiladu isagoo tixraacaya Qorlkaas kor ku xusan si uu u fuliyo ee hawsha loo igmaday, ayaa ujeedadiisa guud ahayd in xog-ururin iyo kulammo wada-tashi ah la yeesho qeybaha kala duwan ee Dadweynaha ku kala dhaqan Lixda Gobol ee Somaliland si loo qabyo-tiro lana dhamaystiro Xeerka Doorashada Golaha Wakiilada isla mar ahaantaan Gole-waynahu u ansixiyo xeerka, madaxweynaha qarankuna u dhaqan-galiyo.

Arimaha ugu muhiisan ee Guddigu wada-tashiga kala yeeshay bulshada waxay ahaayeen:

vSaami qaybsiga Kusaarta Golaha Wakiilada ee obolada Somaliland

vKootada haweenka

vKootada dadka laga tirada badan yahay

vIyo Wixii kale ee ay ula muuqato inay qabyo ka jirto Xeerka si loo helo Gole tayo ahaan iyo waxtar ahaanba ka sarreeya Kan maanta fadhiya.

IV.Hanaanka Xog-ururinta iyo Kulamada Wada-tashiga ah:

Guddi hoosaadka Arrimaha Guddaha Nabadgalyada iyo Difaaca ee Golaha wakiilladu oo ka kooban Toban xubnood, isaga oo tix-gelinaya madax-banaanshaha aragtida Bulshada isla mar ahaantaana, tix-gelinaya anshaxa iyo kala dambaynta maamulka dawliga ah ee ka jira Dalka, guddigu kulamada ay la yeesheen bulshada waxay la kaashadeen oo kala qayb galay maamulka Gobolada iyo Dagmooyinka, iyagoo kulamdooda ku qabanayay Magaalo madaxyada Gobol kasta,Guddidu kulamadaas ay qabanayeen cidkasta oo ka hadashada maqal iyo muuqaalba way u kaydinaayeen, Kulamada wada-tashiga ayaa u qeybsanaa sadex waaxood oo kala ah:

ØKulanka madax-dhaqameedka, Salaadiinta/Garaadada/Boqorada/ Cuqaasha/Waxgaradka iyo waayeelka kale,

ØKulanka haweenka

ØKulanka Bulshada rayidka ah Aqoonyahanka iyo Dhalinyarada.

Isla mar ahaantaa, waxa Gobol-kasta bulshadu si madax-banaan u soo bandhigayeen Arigtooda iyo fikirkooda ay ka qabaan Xeerkaas, Guddidu waxay kulamo la yeelatay Dad tiradoodu gaadhayso1500oo qof kana kooban qaybaha kala duwan ee bulshada ee Gobalada Dalka

V.Kulamada Gobolada:

Aragtiyaha bulshada ku kala dhaqan gobolada dalka ayaa ah mid aad u kala fog isla markaana kala taagan mowqifyo kala duwan, sida hoos ku tibaaxan:

Guddiga Arrimaha Gudaha, Nabadgalyada iyo Difaaca ee Golaha Wakiilada ayaa bilaabay kulamadoodii ugu horeeyay ee ay wada-tashiga kula yeelanayeen qeybaha kala duwan ee bulshada ku dhaqan lixda goboll ee dalka taariikhdu markay ahay29-kii February 2016.

Gobolka Awdal:

2dii March 2016,waxa ay Guddigu xog-urursi ka samaysay oo ay kulamo la qaadatay qeybaha kala duwan ee bulshada Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada ee Gobollka Awdal.

Bulshada Awdal waxa ay mawqif midaysan oo ay meel adag ka istaageen kana dhiibteen fikirkooda la xidhiidha arrinta saami-qeybsiga kuraasta ay saami ahaan ku leeyihiin Golaha Wakiillada, Waxa ay soo bandhigeen in aanay bulshada Gobolka Awdal ku qanacsanayn saamiga kuraasta ay ku leeyihiin Golaha Wakiilada Waxa ay sheegeen in ay horena u qaadaceen saamiga markii lagu jiray dejinta Xeerka Doorashada Golaha Wakiilada ee2005tii, wakhtigana ay qaadacayaan ka qeyb-galka doorashada haddii aan xal loo helin tabashada ay ku doonayaan saamiga kuraasta ay tabanayaan, Sidoo kale waxa ay soo jeediyeen iskuna raacsan yihiin inay helaan40%kuraasta Golaha Wakiilada, beelana lagu qaybsado kuraasta Golaha Wakiilada,Dastuurkana lagu qoro saamiga ay doonayaan. Sidoo kale In la meel mariyo arrinta kootada Haweenka guud ee Dalka taas oo ay soo jeediyeen in qiyaas ahaan la meel mariyo inta u dhaxaysa boqolkiiba Toban illaa Labaatan(10% to 20%)tirada guud ee kuraasta Golaha Wakiilada in loo xidho Haweenka lixda Gobol ee Dalka. Waxa ay afkaar kala gadisan ka dhiibteen arrinta kootada dadka laga tiro badan yahay, taas oo ay ku kala duwanaayeen oo afkaarta qaar sheegeen in ay tartamaan kuwo kalena sheegeen in la siiyo kuraas cayiman (kooto)

Gobolka Togdheer:

20-kii March 2016,Guddigu waxay u kici timeenGobollka Tod-dheer.Waxa ay guddigu kulamo wada-tashi la qaateen Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada ee Gobolka Tog-dheer. Bulshada Gobollka Tog-dheer ayaa iyaguna saluugsan saamiga-kuraasida ee uu Gobollka Tog-dheer ku leeyahay Golaha Wakiillada, Waxa kale oo ay soo jeediyeen in xalka ay ku qanacsan yihiin yahay saami qaybsiga kuraasta lagu saleeyo tirada dadka ee Gobol kasta ku nool

Hase ahaatee, waxa Haweenka iyo Odayaasha Gobollka Tog-dheer aragti kala duwan ka bixiyeen kootada Haweenka, Taas oo ay inta badan ee madax-dhaqameedka iyo Odayaasha Gobolka Tog-dheer qaadaceen, halka Haween waynaha Tog-dheer ay soo jeediyeen in la hirgeliyo kuraasta kootada ah ee haweenka ee Golaha Wakiilada taas oo ay soo bandhigeen in guud ahaan ay haweenku ka noqdaan boqolkiiba Shan iyo toban(15%)tirada guud ee Golaha Wakiilada. Waxa ay aragtiyo kala duwan ka yidhaaheen arrinta kootada dadka laga tirada badan yahay oo ay qaar ka mid ah bulshada Tog-dheer soo jeediyeen inay ka qeyb-qaataan tartanka, halka qaar kalena sheegeen in loo xidho kuraas cayiman haddii ay suurto-gal tahay

Gobolka Sool:

22-kii March 2016,waxay Guddigu u dhaqaaqdayGobollka Sooloo noqday Gobollka sadexaad ee ay kulamo la yeesheen bulshada qeybaheeda kala duwan waxay guddidu kulan guud oo midaysan la yeesheen Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada ee Gobolka Sool,

Bulshada Gobolka Sool ayaa iyaguna taagan mawqif adag oo ku waajahan saami-qeybsiga kuraasta Golaha Wakiilada iyo guud ahaanba saamiga beelaha gobolka Sool ku leeyihiin xukuumada Somaliland, Waxa ay tabasho xooggan kaa muujiyeen in dhammaanba aanay ka muuqan saaxada talada Dalka ee heer walba, taasna ay ku tilmaameen caddaalad darro. Waxay soo jeediyeen in saami qaybsiga kuraasta Golaha Wakiilada lagu saleeyo hab Beeleed, Waxayna muujiyeen inay xaq u leeyihiinBOQOLKIIBA KONTON (50%)kuraasta Golaha Wakiilada, waxa kale oo ay muujiyeen inay diyaar u yihiin ka qaybgalka doorashada Golaha Wakiilada haddii ay helaan saamiga ay leeyihiin.

Gobolka Sanaag:

Guddigu waxa ay24-kii March 2016u socdaashay dhinacaGobolka Sanaag.Oo ay kulan la yeesheen qeybaha Bulshada Gobollka Sanaag oo ay ugu la kulmeen Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada ee Gobolka Sanaag.

Bulshada Gobolka Sanaag ayaa iyaguna tabanaya in aanay helin saamigii xuquuq ahaan munaasibka ku ahaa Gobolka, iyaga oo u cuskaday sababo ay ka mid yihiin baaxada Gobolka, Dadka ku nool iyo qabaa’ilka degan Gobollka Sanaag, sidoo kale waxay soo jeediyeen in lagu saleeyo saami-qeybsiga kuraasta Sadex arrimood oo ay ugu mudan tahay in Gobol walba baaxada dhul ahaaneed uu le’eg yahay lagu sar-gooyo tirada kuraasta uu saami ahaan ka helayo Golaha Wakiillada iyo waliba in lagu darro oo lagu qoondeeyo kheyraadka dabiiciga ah ee Gobol kastaa leeyahay ee uu dhaqaale ahaan wadanka soo galin karo, Waxa kale oo ay soo dhaweeyeen kootada Beelaha aan tiro ahaan isku soo saari Karin cod iyaga oo sheegay in ay tiraba jiraan13 qabiiloo dega Gobolka Sanaaga isla mar ahaantaa8 qabiiloo ka mid ahi aanay isku soo saari karin cod doorasho, xaq ay u leeyihiin in ay ka muuqdaan saaxada siyaasada iyo talada Dalka, Waxa kale oo ay taageereen in tiro kuraas ah loo cayimo Haween waynaha Dalka si ay uga mid noqdaan Golaha Wakiilada, iyaga oo soo jeediyay in boqolkiiba labaantan(20%)ay noqdaan Haween kurasta Golaha Wakiiladu.

Gobolka Saaxil:

28-kii March 2016,waxa Guddigu soo gaadhayGobolka Saaxil,waxa ay kulamo la qaateen Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada ee Gobolka saaxil; Bulshada Gobolka Saaxil ayaa Tabasho ka mujiyay in saamigii ay xaqa u lahaayeen laga qaatay kuraas markii lagu saleeyay saamiga qeybsiga Degmo doorashooyinkii1960-kii, Waxayna soo jeediyeen in ay diyaar u yihiin in lagu qeybsado kurasta nidaamkii 1960-kii isla mar ahaantaana loo soo celiyo saamiga kuraasta ee laga qaaday xiligii doorashadii2005-tiila qabanayay oo dhan2 kursi, Waxa kale oo ay soo jeediyeen in kuraasta lagu qeybsado oo kale tirada Dadka iska diiwaangeliya codaynta Gobol kasta, sidoo kale waxay soo jeediyeen in wax laga qabto arrinta sohdimaha ay wadaagan Gobolada iyo Degmooyinku isla markaana la sugo ka hor doorashooyinka.

Gobolka Maroodi-jeex:

6-dii April 2016, Guddiga Arrimaha Gudaha, Nabadgalyada iyo Difaaca Golaha Wakiiladu waxa ay kulamadii u dambeeyay ee gunaanadka xog-ururinta iyo wadatashiga bulashada ku qabteenGobollka maroodi-jeexWaxa ay la kala kulmeen qeybaha kala duwan ee bulshada Sida Madax dhaqameedka, Sallaadiinta/Garaadda/Boqorada, Cuqaasha, Culimada, Waayeelka, Wax-garadka, Bulshada Rayidka ah, Indheer-garadka, Aqoonyahanka, Haweenka iyo Dhalinyarada Gobolka Maroodi-jeex.

Bulshada Gobolka Maroodi-jeex ayaa iyaguna sheegay tabasho ah in aan saamigu kuraasta Gobolka Maroodi-jeex aanu ahayn ku sax ah, isla markaan saluugsan yihiin, Waxa kale oo ay ku doodeen in kuraasta lagu saleeyo Tirada Dadka ku nool Gobolada, iyagoo qaba in dadka caasimada ku nooli uu kala badh ka yahay bulshada Somaliland, Waxa kale oo ay hoosta ka xariqeen in saami-qeybsiga kurasta Gobolada sal looga dhigo ansixintaXeerka Caasimada iyo kala xadaynta Goboladaoo ay sheegeen inuu gun-dhig u yahay saamiga kuraasta ee gobollku xaq u yeelanayo, Sidoo kale afkaarta la xidhiidha kootada kuraasta ee Haweenka ayaa ay ku kala aragti duwanayeen kaas oo ay ka kasoo qeyb-galayaasha kulamadu qaarna kasoo hor jeedeen kuwo kalena taageersanaayeen, Waxa kale oo ay ka dhiibteen aragtidooda la xidhiidha kootada kuraasta ee loo xidho dadka laga badan yahay, waxana sidoo kale ay ku kala duwanaadeen aragtidaas taas oo qaar taageereen kuwa kalena kasoo horjeesteen. Waxa iyaguna fikirkooda ka dhawaajiyay beelaha kale ee laga badan yahay kuwaas oo tilmaamay in haddii kuraas loo qoondaynayo dadka aan tartan isku soo saari karayn duruufo la xidhiidha tiradooda iyo caqabado kale oo u gaara awgeed, ay soo jeediyeen in iyaguna xaq u leeyihiin oo si cadaalada loo wada eego dhamaan beelaha yar-yar ee aan tartan cod ku soo bixi Karin lana siiyo kuraas cayiman si dhamaan looga wada-muuqdo aqalka wakiilada Somaliland

VI.Arrimaha kale ee Bulshadu Tibaaxeen:

Marka laga tago arimaha wax laga waydiiyay bulshada ee aan kor ku soo sheegnay, bulshada kala duwan ee Gobolada ayaa soo bandhigayay aaraa iyo aragtiyo la xidhiidha qabyo-tirka Xeerka doorashada Golaha Wakiilada, taas oo ay soo jeedinayeen in wax laga qabto, Arrimaha ugu mudan ee ay soo jeediyeen waxa ka mid ah:

ØIn in xoojiyo Lana adkeeyo shuruudaha laga rabo inuu buuxiyo musharraxu, si kor loogu qaado tayada xubanaha Golaha Wakiillada.

ØIn wax laga beddelo qaabka liiska musharraxiinta ee furan, si loo xakameeyo saamaynta qabyaaladda oo keeni karta nabadgelyo xumo iyo dowlad-xumo, isla markaana loo xoojiyo kaalinta xisbiyada.

ØIn wax laga qabto arrinta kala xadaynta Gobolada iyo Degmooyinka Somaliland, ka hor doorashooyinka

ØIn laga baaraan dego dejinta tirada codadka uu xildhibaanku ku guulaysan karo, iyada oo loo eegayo in uu noqdo mid u caddaalad suga dhamaan xilidhibaanada ka tartamaya Gobolada.

ØIn la tixgaliyo Lana sugo qaab ay uga mid noqon karaan talada dalka dhamaan qabiilooyinka aan tirro ahaan u suuro-galayn in ay doorashooyinka Golaha Wakiilada u tartamaan kuna guulaystaan, kuwaas oo aan ku ekayn kaliya beelaha laga tirada badan yahay.

ØIn dadka naafada ama aan laxaadkoodu dhammayn laga qayb galiyo talada dalka sida: Gollaha wasiirada, Golaha Guurtida, Golaha wakiillada iyo Golayaasha Deegaanka.

VII.Gabo-Gabo Iyo Talo Soo jeedintii Guddiga:

1.Arinta Saami qaybsiga kuraasta Golaha Wakiillada ee Gobollada

A.Guddida waxa u soo baxday in ay kala durgsan yihiin aragtiyaha ay kala qabaan dadweynaha ku kala nool Gobollada kala duwan ee ku aadan qaabka saami qaybsiga kuraasta Golaha Wakiilada.

B.In ay lagama-maarmaan tahay in la helo hannaan ama qaab saami qaybsi oo ay raalli ka wada yihiin ama heshiis ku wada yihiin Dadwaynaha ku kala nool Gobollada iyo Deegaamada kala duwan ee Dalka.

C.In hadii aan la helin heshiis qaran oo laga wada raali yahay oo ku saabsan saami qaybsiga kuraasta Golaha Wakiilada ay adkaan doonto qabyotirka xeerka doorshada Golaha Wakiillada iyo qabsoomida Doorashada Golaha Wakiilada.

D.In aan heshiiskaasi ka dhalan Karin Golaha Wakiilada dhexdiisa oo ku kala qaybsan yihiin sida Dadweynaha Gobollada ku nooli ugu kala qaybsan yihiin aragtida saami qaybsiga kuraasta Golaha Wakiillada.

E.In sidaa darteed loo bahan yahay wada-tashi qaran oo uu ka dhasho heshiis lagu midaysan yahay oo ay qayb ka wada-yihiin Xukuumadda, Golayaasha sharci-dejinta, iyo xisbiyasa qaranka,waajibna ay tahay in ay hogaamiyaan Madaxweynaha iyo Sadexda xisbi qaran, maadaxweynuhuna gadhwadeen ka noqdo.

F.In arrinta saami qaybsiga kuraastu aanay ahayn mid sharci oo kaliya balse ay tahay carqalada siyaasadeed oo loo bahan yahay in xal waara loo helo.

2.Kootada Haweenka:

(A)Waxa guddida u soo baxday in kootada haweenku ay taageero ka haysato bulshada inkastoo ay jireen dadka qaar ka soo horjeeda in ay haweenku ka qayb galaan talada Dalka.

(B)In haweenku ay ka mid yihiin qaybaha bulshada ugu abaabulan uguna firfircoon dhaqdhaqaa siyaasada iyo hawlaha xisbiyada.

(C)Inay jiraan carqalado dhaqan-bulsheed oo ay adag tahay in laga gudbo marxaladan hadda lagu jiro, kuwaas oo aan u suuro galinay in haweenku ku soo baxaan tartanka doorashada Golaha Wakiillada.

3.Dadka laga tirada badan yahay:

(A)Guddida waxa u soo baxday in dadyawga laga tirada badan yahay in ay Xuquuq Distooriya tahay ay wakiilo ku yeeshan Xubnaha Golaha Wakiillada.

(B)In arrimaha Dhaqan-bulsheed ee carqalada ku ah doorashada Haweenka ay sidoo kale carqalad ku yihiin doorashada xubnaha dadyawga laga tiro badan yahay.

(C)Inay sidaa darteed ay laga maar maan tahay in loo xidho kooto gaara oo iyagu dhexdooda ku tartamaan lixda Gobolba, taas oo Guddigu soo jeedinayso in aanay ka yaraan 6 kursi.

Xubnaha Gudidda Arrimaha Gudaha: