-Waxaa kale oo Sahal Binu Sacad laga wariyay, in Nabigu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye uu yidhi:-”Jannadu waxay leedahay albaab la yidhaahdo Arrayaan, maalinta Qiyaamana la yidhaahdo:-” Aaway Soomanayaashii? marka kooda u dambeeya galo ayaa la xidhaa albaabkaas” Muslim iyo Bukhaari ayaa wariyay

Goorta,Cidda uu waajibka ku yahay iyo cidda aanu ku ahayn

Goorta Soonku Bisha Ramadaan Sugnaanayo

Waqtiga ay bisha barakaysan ee Ramadaan bilaabmayso waa

marka la arko bisha Ramadaan hal qofba ha arko e, amabase shacbaan soddon cisho loo tiriyo, sida ku cad xadiiskii Abii Hurayra laga wariyay in Nabigeennu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye uu yidhi:-”Ku Sooma aragtidiisa (bisha Soon),kuna afura aragtidiisa, haddii uu idinka daruuroobo idinka (daruuro idinka qariyaan aragtida bisha) buuxiya tirada Shacbaan soddon maalmood” Waxaa soo wariyay Bukhaari iyo Muslim.
Waddamada Islaamka oo badan awgeed waxaa dhacda in la kala soomo oo qoloba ay mar Soomaan, waxaana taas keenay iyadoo culimadu fikrado kala duwan ka qabaan, sida loo badan yahayna iyadoo la raacayo Xadiiskii Nabigeenna ee ahaa "Ku Sooma aragtidiisa (bisha Soon),kuna afura aragtidiisa”. Hase yeeshee culimada qaar baa qaba in waddan walba uu gaarkiisa u soomi karo .

Dadka uu Waajibka ku yahay Soonku

Culimadu waxay isku raaceen in Soonka bisha barakaysan ee Ramadaan uu waajib ku yahay qof kasta oo Muslin ah,miyir qaba, qaan gaadh ah, caafimaad qaba safarna aan ku jirin, halka qofka dumarka ahna looga baahan yahay inay daahir ka tahay caadada iyo dhiigga dhalmada, sidaasi darteed Soonku waajib kuma aha gaalka, qofka waalan, ilmaha yar, qofka buka,qofka safarka ku jira, dumarka caadada iyo dhiigga dhalmada qaba, ruux da” ah oo gaboobay, qof dumar ah oo uur leh iyo mid naaska ilmo nuujinaysa.Dadkaas aanu Soonku waajibka ku ahayn qaarkood si toos ah ayuu uga reeban yahay sida gaalka iyo qofka waalan, waayo Soonku waa Cibaado Muslimiinta u gaar ah markaa gaal shuqul kuma laha.

Qofka waalanse maadaama aanu caqli jirin xil ma saarna,sida ku cad Xadiiskii Cali Ilaahay ha ka raalli ahaadee uu soo wariyay in Nabigu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye uu yidhi:-”Qalinka saddex baa laga qaaday (oo aan dambi loo qoraynin):- Qofka waalani inta uu ka miyirsado, qofka hurdaana inta uu ka tooso, ilmaha yarina inta uu ka qaangaadho” waxaa wariyay Axmed,Abuu Daa”uud iyo Tirmiidi. Ilmaha yarse waxaa fiican haddii uu kari karo inuu waalidikii ay ku booriyaan inuu Soomo haddii uu kari karayo si uu ugu barbaaro, waayo ilmaha waxa lagu barbaariyo ayaa u fiican, adkaysi iyo dareensiin diintiisa ahba sidaasaa fiican.Gabadhii Ina Mucawid oo Rubayyic la odhan jiray ayaa waxay tidhi:- Waqtiga Soonka caruurtayada ayaanu Soomin jirnay, markaasaa intaanu Masaajidka gayno ayaanu suuf ciyaar uga dhigi jirnay, haddii midkood cunto u ooyana waannu siin jirnay ilaa afurka laga gaadhayo.

Dadka Sharcigu u fasaxay inay afuraan

Waxaa jira dad uu sharcigu u fasaxay inay afuraan bisha barakaysan ee Ramadaan, dadkaasoo ilaa saddex waji kala yeelanaya:-

· Dad sharcigu u banneeyay inay afuraan oo maalin kasta cunto bixinaya iyagoo aan qallayn doonin amaba dib oo ay ka gudaan Soonku aanay waajib ku ahayn.

· Dad sharcigu u banneeyay inay afuraan oo ay tahay inay dib ka gudaan Soonkii lagu lahaa .

· Dad sharcigu ku waajibiyay inay afuraan isla markaana ay dib ka gudaan.

Dadka afuri kara aanan dibna ka gudaynin

Dadka sharcigu u banneeyay inay afuraan iyagoon dibna ka gudaynin Soonku waa Dadka gaboobay ee da”da ah,qofka xanuunkiisu aanu bogsasho lahayn, kuwaasoo maalin kasta oo Soon ah quudinaya hal qof, iyadoo la isku khilaafay inta ay quudintaasi tahay iyadoo aysan jirin wax arrintaas ku sahabsan oo Nabigeenna naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye ka sugnaatay. Eebbe korree oo nasahnaaye wuxuu yidhi:-”Kuwo uu dhib ku yahay (inay Soomaan waxaa saaran) furasho cunto miskiin (uu siinayo)” Qayb ka mid ah Aayadda 184aad ee Suuradda Al-Baqara.

Culimada qaar ayaa qaba inay dadkaasi soo gali karaan qofka dumarka ah ee uurka leh amaba jaqsiinaysa haddii ay nafteeda iyo ilmahaba u qabto,dadka shaqooyinka culus uu dhuunigoodu ka galay iyo waliba maxaabiista xabsi daayinka iyo shaqada adag ee joogtada ah ku xukuman.

Dadka afuri kara dibna ka gudi kara

Waa dadka buka ee xanuunkooda laga rajo qabo inay ka bogsadaan iyo dadka safarka ku jira. Eebbe korree oo nasahnaaye wuxuu yidhi:-”Qofkii idinka mid ah oo buka ama safar ah waxaa dushiisa ah ayaamo kale (Soonkooda)”Qayb ka mid ah Aayadda 184aad ee Suuradda Al-Baqara.

Qofka xanuunsanayana waa qofka uu xanuunkiisu ku sii kordhayo haddii uu Soomo,qofka safarka ku jiraa haddii uu Soomo way u bannaan tahay haddii uu kari karo.Nabigeennu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye ayaa Asaxaabi la odhan jiray Xamsa Al-Aslami ayaa iyagoo safar ku jira oona Sooman ku yidhi Nabiga:-Rasuulkii Ilaahayow (naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye) markaan safarka ku jiro inaan Soomo ayaan awood u leeyahay ma dambi baa ku jira?, markaasuu yidhi(Nabigu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye):-”Waa fasax xagga Ilaahay ah , markaa kii qaataa way wanaagsan tahay , qofkii jeclaysta inuu Soomana dambi dushiisa maaha”Muslim baa wariyay. Safarka la afuri karaana waa safarka Salaadda la gaabiyo.

Dadka ay waajibka tahay inay afuraan dibna ka gudaan

Culimadu waxay isku raaceen inay waajib ku tahay in dumarka qaba dhiigga Caadada iyo dhiigga dhalmada ay afuraan, ayna xaaraan ka tahay inay Soomaan inta ay dhiigaggaas qabaan , hadday Soomaan Soonkoodu ansax maaha ee naftooda uun bay kadeedeen.Bukhaari iyo Muslim waxay Caa”isha Ilaahay raalli ha ka ahaadee ka soo wariyeen inay tidhi:-”Markaanu Caado helno waagii Rasuulka Ilaahay naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye waxaa nala amri jirey Soonka qalayntiisa (Dib ka buuxintiisa), nalamana amri jirin qalaynta( gudista) Salaadda”.

Xukunka Qofka Soonka cudurdaar la”aan uga taga

Qofka Soonka cudurdaar la”aan uga taga kabtii ma yeela. Nabigeenuna naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaatey aad iyo aad ayuu uga digay in qofka Muslinka ah uu Soonku dheeldheel iyo u kas uga tago. Abuu Hurayra waxaa laga wariyay in Nabigu naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye uu yidhi:-”Qofka afura maalin Ramadaan ka mid ah, isagoon fasax haysan uu Ilaahay u fasaxay, kama gudo isaga Soonka cimrigiisa oo dhan hadduu Soomo” Waxaa soo wariyay Abuu Daa”uud,Ibnu Maajah iyo Tirmiidi.Ina Cabbaas Ilaahay ha ka raalli ahaado isaga iyo aabihiiba e waxaa laga soo wariyay in Rasuulkii Ilaahay naxariis iyo nabadgalyo Eebbe korkiisa ahaataye uu yidhi:- "Guntimaha Islaamka iyo salka diintu waa saddex, iyaga ayaana lagu aasaasay Islaamka, qofkii ka taga mid ka mid ah iyaga,wuuu ku gaaloobayaa, dhiiggiisuna waa xalaal:-Qiritaanka in Ilaahay mooyee Ilaah kale jirin, Salaadaha Faradka ah iyo Soonka bisha Ramadaan” Waxaa soo wariyay Abuu Yaclaa, Addaylami waxaana saxiix ka dhigay Addahabi.

lasoco qeybaha danbe Insha Allaah

W/Q: Abdifatah Mohamed Barre