Hadaba saladu waxay kala soocda nolosha qofka ooga, iyo kan kale een uba dhaqaaqin.
Waxaynu ka helayna maqaalkan wadarta ay leeyihiin:-
TaasHawl galka gudo ahaaned e jidhka aadamaha.
Hawl galka dibed ahaaned ee bulshada, qaybaha u ka qaato iftiinka iyo mugdigu. Iyo ballanta sharci ahaaned ee gudashada 5 salaadood wakhtigeda ee uu alle inaala galay (SWC).
HORDHAC
Waxaynu ogsonahay in diinta islaamku wadato mucjisooyin badan, halkan waxa an kaga hadli doona mid ka mid ah mucjisooyinka, taas oo ah xidhiidhka qotoda dheer ee ka dhexeeya salaadda "oo ah tiirka ugu muhiimsan ee diinta islaamka” iyo caafimaadka " oo ah tiirka ugu muhiimsan nolosha aadamaha” oo u daremo raaxo naf ahaned qofka tukada wakhtiga loo asdeeyay saladaha shanta ah. Waxanu tilmaamay nabi muxamed (SCW), qofka ilaaliya shanta salaadod inuu la mid yahay qof maalinki shan jeer maydha, taas oo macneheedu yahay maydhid maskaxed iyo mid jidheedba, gaar ahan labada qaybood ee jidhku ka kooban yahay "anatomical and physiological”.
Hadaba qaybta hore ee dhismaha jidhka "anatomical” waxa an kuso ururin karna in waysadu tusale u tahay, taas oo malinka qiyame nabi muxames (SCW) inoo sheegay inay ka muuqan doonto umadiisa, isla markaana hilaac ama iftiin ka bixi doono xubnihi qofka muslimka ahi uu marin jiray waysada.
Qaybta labaad oo ah tan khusaysa mawduucan ee shaqo ahaaneed "physiological” waxa ay qayb muhiima ka qaadata caafimadka qofka ooga salaada, isla markaana galisa fir-fircooni maskaxeed iyado ay ka qayb qaadanayso inta ugu badan dheecamo "hormones” uu soo dayo jidhka aadamuhu wakhtiyo gaar ah, hadi wakhtiga ugu haboon laga shaqaysin waayo walxahaa uu soo daynayo hab dhiska dheecanku "endocrine system” gaar ahan qanjidhada "glands” ku jira hab dhiska kan, oo uu ugu muhiimsanyahay qanjidhka loo yaqaano "pineal gland” ama qolada caafimadku ugu yeedhaan isha saddexad ee aadamaha "third eye” waxa ku iman karta jidhka kala dhinaansho shaqo ahaaneed.
Hadaba aan ku bilaabo salaada arooryaad iyo marka uu qofku kaso noolaado dhimashadi fududeyd e uu galay muddo gaaban.
SALAADA AROORYAAD.
Qofka muslimka ah arooryadi marka uu kaco si uu u tukado salaada arooryaad "subax” wakhtigeeda, waxa uu u bandhigayahay saddex marxaladood oo dar dar galiya qayb laxaad lena ka qaata fir-fircoonida shaqo maal meedka qofka kan.
1)u diyaar garawga saamaynta iftiinka ee shaqada jidhka qofka muslimka ah, taaso hoos u dhigaysa fir-fircoonidi qanjidhka loo yaqaan "pineal gland” gadaal ayeynu kaga faalloon wax qabadka isha saddexad "third eye” iyo heerkeeda walaxeed "molecular level”.
Waxa kale oo hoos loo dhigaa dhecaanka loo yaqaan "melatonin”, kaas oo laga soo daayo qanjidhkan kor ku xusan, isla markaana maamula xaalada soo jeed iyo hurdo ahaaneed ee aadamaha, waxa kale oo la dar-dar galiya walxaha la xidhiidha iftiinka eek ka dhex shaqeeya jidhka aadamaha.
2)waxa laso af meera qeybta qaabilsan nasashada ee habdhiska maamulka"parasympathetic nervous system” isla markaana waxa la shaqo galiya qabta kale ee qaabilsan maamulka shaqo ahaaned ee isla hab-dhiskan "sympathetic nervous system.”
3) u diyaar garawga in la isticmaalo awoodaha ka dhalanaya kor u kaca dheecaan gaara oo la yidhaa "cortison”, kaas oo laga soo daayo qanjidh ku yaala kalyaha dushooda "adrenal gland”, taasi wa sababta keenta in dhakhaatiirta badankoodu kula taliyan bukaanka inay wacantahay in subaxa hore la cabo biyo gaar ahan dadka kalyo xanuunka ka cabanaya.
Dheecankani si dabiici ah ayu u badiya shaqadisa aroorta hore, tanina xidhiidh lama laha soo baraaruga qofka iyo sariir kaso dhaadhiciisa ama dhaq-dhaqaaqa jidhkisa midna, waxa inta dheer dheecan kale aya isna kor u kaca oo ka shaqeeya dhiiga waxana la yidha "serotonin” ,
sido kale waxa kor u kaca dhecaano badan oo ay ka mid yihin "endorphin.”
Waxa halkan aan ka dheehan karna fir-fircoonida bilawga ah ee uu daremayo qofka u kaca salaada arooryaad jamacna kusoo tukada.
Wuxu ino sheegay suubaneheenu (SCW) in qofka salaada subax jamac ku tukada uu ka dhiganyahay qof taagnaa habeen oo dhan, tani waxay ku tusaysa inanu daremayn hurdo ama dheelalyo qof hore uso jeeday isla markana waxa laga qaadanaya in ay la mid tahay qofka jamaca ku tukada salaadda arooryaad.
SALAADDA DUHUR
Wakhtiga arooryada waxa ku badan jawiga "ozone gass”, kor u kaca gaas ahaaneed aya saamaynaysa fir-fircoonidi shaqo ee hab dhiska maamulka jidhka aadamaha "central nervous system”, shaqooyinka maskaxeed, iyo kuwa muruq ahaaneedba, waxa kale oo la yaraynaya soo daynta dheecanka loo yaqaan "cortisone” waxana uu gaadhaya heer aad u hoosaysa, isla marka waxa ka dhalanaysa inu aadamuhu dareemo nasasho la’aan iyo culays shaqo ahaaneed waxanu baahi u qabaa nasasho, Is badelkani waxa u yimaadda 7 saacadood ku dhaawaad kadib soo toosidi arooryaad ee hore.
Waxan odhan karna tani wa sababta uu aadamaha ku nool aduunka guudkiisu u jideeyay in aan la shaqayn Karin 8 saacadood wax ka badan, isago aan ogayn is badalka shaqo ahaaneed ee aadamaha, isla markana waxan odhan karna wa xikmada loo jideeyay salaadda duhur in wakhtigan lagu beego, si qofku nasashona u qaato aakhirona ugu xamaasho mar haduu aduunki 7 saac soo rarayey.
SALAADDA DUHUR IYO IS BADALKA SHAQO AHAANEED EE JIDHKA AADAMAHA.
Wakhtigan marka lasoo gaadho qofka muslimka ah waxa uu u dhaqajinaya dhinaca saaalaadda isagoo raba inuu waajib soo guto, isla markana naftiisa soo nasinaya, qofka muslimka ah wakhtiga kan waxa uu maraa is badelka ku dhacaya jidhkiisu saddex fal-gal:-
1) Waxa uu salaadda ka helayaa deganaansho taas oo saamayn ku ah kor u kici hore ee"adrenaline hormone” ee dabayaaqada aroorta/ ama ku dhawad wakhtiga duhurka ee loo yaqaan duxaha.
Dhecaanka kan waxa uu u kala gudbiya jabaqda waaxyaha jidhka ee kala duwan "neurotransmitters”, gaar ahaan habdhiska maamulka jidhka aadamaha.
2) Waxa kale oo u qofka muslinka ah xasilooni ka helayaa dhinaca jinsi ahaaned, halkaas uu kor u kaco wakhtiga kan dhecaanka loo yaqaan "testosterone” kaas oo muhiim u ah gudashada baahida bani’aadamka gaar ahaan ragga, wakhtiga kana uma haboona markaa salaadda ayuu alle inoo jideeyay si ay hoos ugu dhigto baahida dabiiciga ah ee ku abuuran aadamaha kan.
3) Waxa lagu dar-dar galiya xisabiyaha wakhti ee jidhka aadamaha "biological clock” in uu kordhiyo qaybinta awooded haddii aan la qaadan cuwaaf dhakhso ah, sidaa daraadeed salaaddu waxay ah tahay caamil dajinaya xiisadda gaajo ee laso gudboonanaysa aadamaha wakhtiga kan.
Waxa cilmi ahaan lagu sugay in jidhka aadamuhu guud ahaan wakhtiga kan u ban dhiganyahay marxalad adag taas oo keenta in maado maandooriye dabiici ah uu jidhku soo daayo taas oo keenta inu qofku raadsado hurdo ama waxay soomaalidu u taqaan indho casaysi carabtuna "qayluula”, halkan waxa aynu ka faa’iidi karna cilmi ahan fikradda ku jirta xadiiski uu nabigu (SCW) inogu sheegayey in aan indho casaysano duhurki waaayo shaydaanku ma indho casaysto wakhtiga kan, hadaba waxa kale oon ka faa’iidayna in dadka aan dan u bixin wakhtiga duhurki ee soo qayila ama wax aan kheyr ku jirin u baxa in ay ka mid yihiin shayaadiinta insiga.
Kadib marka uu gutto qofka muslimka ah waxa uu u baqoolaa inuu wakhti yar oo nasasho ah soo qaato, taas oo dib usoo cusboonaysiinaysa fir-fircoonidi shaqo ahaaneed ee jidhka aadamaha, iyo gudashada salaadda casar.
SALAADDA CASAR.
Salaada cassar oo ah tan ku began bartanka salaadaha, labana ka horeyan labana ka dambeyan alle iyo rasuulkiisuba wa inoo sheegay fadliga ay leedahay, isago alle(SWC) ka hadlaya waxa uu yidhi waxa uu alle si guud inoogu booriyey ilaalinta salaadaha gaar ahan tan casar, waxana ay kamid tahay wakhtiyada aadka ugu qaaliga ah alle agtiisa, tan waxa tusaale inoogu filan in uu alle (SWC) ku dhaartay wakhtiga kan isagoo leh mufasirintu waxay ku tilmaamen alle inuu ku dhaarto makhluuqaadkiisa waxa ugu fadliga badana oo tana ay ka mid tahay.
Waxa kale oo suubanehenu inoo sheegay (SCW) isagoo inagu boorinaya oogidda salada tan xadiis san u dhigan qofka ooga labada qaboobe alle janada ayuu galiya oo ay mufasiriintu ku fasireen salaada tan casar iyo subax.
SALAADDA CASAR IYO IS BADDELKA SHAQEED EE JIDHKA AADAMAHA.
Gudashada saladda casar wa mid aad la inoogu adkeeyay, waayo waxay xidhiidh la leedahay kor u kaca labaad ee adrenaline hormone, waana fir fircooni ama dar dar cusubi gasha qeybo gaar ah oo kamida jidhka aadamaha, sida wadnaha sida ay caddeeyen saynisyahanadu xanuunada ku dhaca wadnaha "cardiac diseases” inta ugu badan waxa ay ka qeyb qaatan wakhtiga kan taas oo ku tusinaysa cidhiidhiga so waajaha xubno gaar ah wakhtiga kan.
Waxa cajiib ah hadaba inta ugu badan kor u kaca dhalashada caruurtu inuu yimaad wakhtiga kan, isla markaana ay gaadho dhimashada caruurta markaa dhaladka ah heer aad u sareeya wakhtigan oo ku beegan kadib labada duhurnimo ilaa afarta galabnimo, tani waxa ay tusaale kale u tahay xaaladda adage e u maro jidhka aadamuhu guud ahaan wakhtiga kan siiba gaar ahaanba wadnaha.
Waxa kale o dirasadan lagu cadeyay caruurta marka dhalata xanuunada ugu badan ee loo aaneya inay tahay kuwa wadnaha iyo neefsiga, iyado marka uu dhasho ilmaha yari ay kala baxan feedhihisu si uu u bilaabo marxalad neefsi oo cusub tanina wa sababta ay nursing tu u foorariso ilmaha kana garaacdo laabta si u neef ku habboon u qaadan karo wakhtiga dhalashada.
Inaga oon dareemayn dhaman ax aka dhacaya jidhkeena iyo adayga uu leeyahay wakhtigan wuxu alle inoo jideeyay inan ku nafisno oogidda salaadda casar taas oo dhaman ka joojinaysa qofka shaqadi uu hayey una sahlaysa inuu marxaladan qaato nasasho gaaban, isla markaana hoos u dhigaysa peptide gaar ah oo badana maamula is badalka xaaladan ee aanu ka war qabin aadamuhu.
SALAADDA MAQRIB.
Salaadda maqrib oo ah tan waqtigeedu ugu gaaban yahay, wax ka yar hal saacna uu u dhexeeyo saladda xigta oo ah tan cisha’i, waxay ku beegantahay wakhtiga isbadelka xiliyeed ee habeenka aynu so dhawayno maalintana sii galbino iyado aynu kagaso waranay salaaddii subax in ay aad u hawl gasho qanjidhka loo yaqaan "pineal gland” ama qolada caafimaadku ugu yeedhan isha saddexaad.
Hadaba qanjidhka kan waxa uu la shaqeeya is baddelka xili ahaaned ee iftiinka iyo mugdiga, marka hoos loo dhigo dhecanka uu soo daayo qanjidhka kan ee” melatonin” waxa u qofku galaa xaalad hurdo ahaaned.
halkan waxa aynu ka faa’idi karna sirta caafimaad eek u jirta qofku marka uu seexanayo inuu doono in laydhka laga bakhtiiyo, kadib isago dareemaya hurdo marka la damiyo laydhka kan. isla marka waxad daremi karta qof hurda hadi lagu shido iftiin ama uu dareemo in uu si dabiici ah u kaco ama u baraarugo.
Marka uu gabalku dhaco waxa uu dareema qofku xaalad caajis iyado daba socota mechanisms-ka aynu kaso waranay, hadaba salaada maqrib iyado jimicsi jidh ahaaneedna ku jiro waxa ay siinaysa qofka muslimka ah fir-fircooni iyo inuu ku gaadhi karo sahayda tan salaadda cisha’i.
halka waxan ka fa’idayna wakhtiga la inoo as deeyay salaadda cisha’i xikmadda ku jirta iyo xidhiidhka ka dhexeeya habka shaqo ahaned ee jidhka aadamaha.
SALAADDA CISHAA’I
Salaadda cisha’i oo ah tan aan kuso gabagabayno salaadaha soo taxnaa tan iyo nolol maalmeedki qofka muslimka ah, waxa ay dhacda wakhti u qofku u diyaar garoobo raaxo ama nasasho kadib dhamays tiranka shaqo malinlihii uu soo qabtay, waxa ayna toos lidi ugu tahay salaadi subax oo uu qofku kaso baxay wakhti raaxo una soo baxayo wakhti shaqeed oo uu ku dar dar galinayo jidhkisa, tan oo saynu soo xusanay ay ka qeyb qaatan habdhisyo badan oo uu ugu muhiimsanyahay kan maamulka jidhka "nervous system” gaar ahan qaybihisa kala duwan, ee qaabilsan nasashada " parasympathetic nervous system” iyo shaqada "sympathetic nervous system.”
Sirta sunnaha ah e ku jirta salaadda tan in la dib dhigo aya ah qofku inu so gaba gabeeyo dhaman wixi hawlo u yaalay isla markana u u hulleelo hoyga nasashada, wakhtiga kan waxa hoos u dhaca heer kulka jidhka aadamaha iyo garaaca wadnaha , isla markana waxa kordha dhecamada ku hawl gala dhiiga.
Waxa xusid mudan isku jaan go’naanta wakhtiyada salaaddaha iyo is baddelka shaqo ahaaned ee jidhka aadamaha, in uu ka dhigayo shanta salaadood qaar si toos ah ula jaan qaadaya isla markaana saamaynaya socod maalmeedka wakhtiga. waxan ka dheehan karna halka kan in salaad walba ay dhacdo wakhti ku jaan go’an is badelka shaqo ahaaned eek a dhaca jidhka aadamaha.
sugnaanshaha qorshe maalmeedka nololeed wa goob laga sahayqaato; sida wakhtiga salaadaha, hadaba qofka is badelka shaqo ahaned ee jidhkiisa waxa kale oo u raaca kan bulsho ahaaned isago samayn ku leh eedaanka ka horeeya salaaduhu, isla markaana isku xidhaya qofka iyo bulshada uu la nool yahay.
Waxaynu ka helayna maqaalkan wadarta ay leeyihiin:-
Hawl galka gudo ahaaned e jidhka aadamaha.
Hawl galka dibed ahaaned ee bulshada.
qaybaha u ka qaato iftiinka iyo mugdigu.
Iyo ballanta sharci ahaaned ee gudashada 5 salaadood wakhtigeda ee uu alle inaala galay (SWC).
W/Q: SIDIQ ABDILLAHI ALI.
MEDICAL STUDENT AT IUA.
KHARTOUM, SUDAN.
Salaadda Iyo Caafimaadka Aadamaha!! W/Q: SIDIQ ABDILLAHI ALI
Hadaba saladu waxay kala soocda nolosha qofka ooga, iyo kan kale een uba dhaqaaqin.